«فراز‌هایی از کارنامه ساواک، در آیینه یک خوانش تحلیلی» در گفت‌وشنود با عباس سلیمی نمین
سالروز تشکیل ساواک در ایران پس از ۲۸ مرداد ۳۲، فرصتی مغتنم برای بازخوانی فراز‌هایی از کارنامه این نهاد امنیتی است. امری که ارزیابی تاریخ سلطنت پهلوی دوم بدون آن ناتمام است. در گفت‌وشنود پی آمده، عباس سلیمی‌نمین پژوهشگر تاریخ معاصر ایران به طرح دیدگاه‌های خویش در این باره پرداخته است امید آنکه مفید افتد.
گذری بر مناسبات رضاخان با نهاد دین و روحانیت، در ادوار پیش و پس از سلطنت
دین و در پرتو آن روحانیت شیعه، در زمره واقعیت‌های انکارناپذیر جامعه ایرانی هستند. هر طرح و برنامه‌ای برای ایران، ناگزیر باید نسبت خویشتن را با این نهاد روشن سازد و در قبال آن، راهبردی مشخص داشته باشد.
ازدواج محمدرضا پهلوی با فوزیه فؤاد با نظر به پیوست سیاسی آن
در ۵ اسفند سال ۱۳۱۷، محمدرضا پهلوی ولیعهد ایران برای ازدواج با فوزیه فؤاد خواهر ملک فاروق پادشاه مصر، عازم این کشور شد.
اشتهای سیری‌ناپذیر رضاخان برای تصاحب املاک کشاورزان؛ چگونگی و پیامد‌ها
رضاخان پس از تثبیت قدرت خود در پی نیل به سلطنت، در صدد برآمد که تا حدی از تظاهر به نزدیکی به انگلستان، بکاهد و مناسبات خویش را با کشور آلمان افزایش دهد. این رویکرد، افزون بر عدم توفیق در نگاه کلی، برای وی پیامد‌های فراوانی داشت. از جمله این آثار، علائمی بود که هم‌پیمانی با آلمان‌ها، در عرصه کشاورزی ایران ظاهر نمود و کشورمان را بدون نیل به کشاورزی صنعتی، به ابزار تولید و صادرات مواد خام به آلمان مبدل ساخت!
ناسیونالیسم رضاخان‌ساخته، مختصات و پیامد‌های فرهنگی-سیاسی
ناسیونالیسم در ذات خویش، مستلزم دیدن تمام بضاعت فرهنگی و تاریخی یک ملت، در ادوار گوناگون حیات است. با این همه تدوینگران ایرانشهر رضاخانی، تمامی توان خویش را بر برجسته کردن دوران پیشااسلامی متمرکز و دین رسمی و ۱۴۰۰ ساله ایرانیان را، مظهر بدویت معرفی کردند! همین رویکرد باعث شد نهایتاً یَخ این نوع ایدئولوژی باسمه‌ای، محدود و استبدادزده، نگیرد و واکنش منفی مردم را پس از ر‌هایی از سلطه رضاخان، برانگیزد
حسین علاء، پهلوی دوم، چند و، چون و فرجام یک همکاری
با مروری به زندگی سیاسی علاء در دوره پهلوی دوم، درمی‌یابیم که وی عمدتاً به عنوان محلل و همزه وصل در عرصه سیاست ظاهر شده و البته این نقش را به تمامی برای دربار به انجام می‌رسانده است! اصلاح رابطه شاه با مراجع و علمای نامور وقت و نیز سیاسیون قابل جذب نیز در عداد وظایف نانوشته وی قلمداد می‌شود. با این همه و در نهایت، شاه انتقادات علاء از نحوه رفتار با روحانیت در پی خرداد ۴۲ را تاب نیاورد و وی را از سمت خود برکنار کرد!
گذری بر توجیهات و تناقضات پهلوی دوم در واگذاری بحرین
اکنون با سپری شدن نیم‌قرن از انتزاع بحرین از ایران و با مطالعه تصور حاکمان وقت ایران از این ماجرا درمی‌یابیم که کُل پازل جز برای فریب شاه و هیئت حاکمه ایران چیده نشده بود! شاه، بحرین را در ازای جزایر سه‌گانه واگذار کرد، در حالی که هرگز مالکیت ایران بر این مناطق را نیز قانوناً احراز و تثبیت نکرد! چالشی که همچنان ایران درگیر آن است!
دولت منوچهر اقبال و نمایش بی‌فرجام اصلاحات اقتصادی پس از مرداد ۱۳۳۲
دولت ایالات متحده امریکا پس از بازگرداندن پهلوی دوم به قدرت، دریافته بود که تداوم حاکمیت وی با شرایط موجود در ایران، امکانپذیر نیست. هم از این روی تلاش کرد تا علاوه بر بسط نفوذ خود در کشورمان، دولت‌ها را به انجام پاره‌ای از رفُرم‌ها یا دست‌کم نمایش‌های اصلاح‌طلبانه، متقاعد سازد. وظیفه اصلی دولت منوچهر اقبال نیز عملاً چیزی جز جامه عمل پوشاندن به این ایده امریکایی نبود، هرچند که پس از افت و خیز‌های فراوان و نهایتاً، نتوانست آن را تحقق بخشد و آخرالامر در پی تقلب در انتخاباتی که شاه شخصاً آزادی آن را تضمین کرده بود، کنار رفت!
اشاراتی در باب مواجهه تاریخی آیت‌الله‌العظمی سید‌حسین بروجردی با بهائیت در رمضان ۱۳۳۴
۶۶ سال پیش در ماه رمضان، فضای دینی و فرهنگی کشور، شاهد رویدادی مهم بود. بنا به دستور آیت‌الله العظمی حاج‌آقا حسین طباطبایی بروجردی، خطیب نامور حجت‌الاسلام والمسلمین محمد‌تقی فلسفی، به انجام یک سلسله سخنرانی افشاگر در باب فرقه بهائیت دست زد که واکنش‌هایی گسترده را در سراسر کشور برانگیخت! همین امر موجب شد که به دستور پهلوی دوم، از پخش سخنرانی‌های فلسفی در رادیو جلوگیری شود!
سایه روشن برکناری فضل‌الله زاهدی از نخست‌وزیری از سوی پهلوی دوم
بی‌تردید دولت بریتانیا برای خاتمه دادن به نهضت ملی ایران، مایل بود تا از چهره‌ای بهره جوید که در سابقه وی، تظاهر به ارتباط با انگلستان وجود نداشته باشد و در عین حال بتوان در پشت پرده، با وی به توافق رسید!
۶