در همین راستا نیز سال گذشته خراسان‌رضوی توانسته است رتبه نخست تولید این دست از گیاهان را به خود اختصاص دهد. ظرفیتی که با توجه سهم ۴/۰ درصدی گیاهان دارویی ایران از کل تجارت جهانی حکایت از مغفول ماندن آن دارد. در حال حاضر سهم تجارت جهانی از محصولات گیاهی دارویی حدود ۱۲۴ میلیارد دلار است که ایران تنها ۴۴۰ میلیون دلار از آن را به خود اختصاص می‌دهد.
تنوع آب و هوایی، وجود اقلیم‌های متفاوت، رویش انواعی از گیاهان دارویی و ... همگی از جمله مواهبی هستند که شامل جای جای ایران شده است. ظرفیتی که حتی در روز‌های سخت و بی‌آبی هم روستاییان را تنها نمی‌گذارد. تنها چیزی که در این بین مهم است، شناخت و بهره‌مندی درست از این مواهب است که بدون حمایت سازمان‌ها و مسئولان ممکن نیست. در حال حاضر به‌رغم اینکه استان‌های شرقی کشور با مشکل کمبود منابع آبی برای کشت و برداشت محصولات کشاورزی روبه‌رو هستند، اما از ظرفیت مناسب تولید گیاهان دارویی کم‌آب‌بر برخوردارند. بنابر این توسعه همه جانبه گیاهان دارویی در عرصه‌های طبیعی مستعد ایران نیازمند تدوین راهکار‌های علمی و عملی کاشت، داشت و برداشت، ایجاد صنایع تبدیلی، بازار منسجم فروش و صادرات و حمایت‌های دولتی است.
ایران به عنوان یکی از ۱۰ خاستگاه مهم گونه گیاهی در جهان مطرح است و ۱۶۷ گونه از خانواده گیاهان آوندی شامل یک‌هزار و ۲۱۵ جنس، حدود ۸ هزار گونه، زیرگونه، واریته یا دورگه را در بر می‌گیرد. ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها از نظر تعداد گونه‌های گیاهی در رتبه هشتم، از لحاظ گونه‌های انحصاری در رتبه پانزدهم و از نظر تنوع گونه‌ها در خاورمیانه بی‌نظیر است. با این حال به گفته مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در حالی که سهم تجارت جهانی از محصولات گیاهی دارویی حدود ۱۲۴ میلیارد دلار است، سهم ایران از این میزان تنها ۴۴۰ میلیون دلار است. ابوالفضل یاوری می‌افزاید: «با این تفاسیر ایران تنها سهمی ۴/۰ درصدی از این تجارت بزرگ را دارد.»
مراتع خراسان شمالی؛ داروخانه بزرگ
حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در شمال شرق کشور ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار وسعت دارد که ۳۵۰ گونه گیاهی در مراتع استان خراسان شمالی شناسایی شده که ۱۷۵ گونه آن دارای جنبه دارویی و صنعتی دارد، برخی از این گیاهان با توجه به خاصیت و ویژگی دارویی آن‌ها و منحصربه‌فرد بودن قابلیت تولید، تکثیر و صادرات به کشور‌های دیگر را دارند. ظرفیتی که اگر با سرمایه‌گذاری و مدیریت مناسب؛ برای توسعه و تولید گونه‌های دارویی و اقتصادی کردن آن‌ها اقدام شود، می‌تواند سهم بزرگی در اقتصاد و اشتغال این استان ایفا کند. در خراسان شمالی گونه‌های خوراکی و دارویی نظیر مریم گلی، کنگر، زرشک، زالزالک و ... شناسایی شده که هر کدام از این گونه‌ها خود منابع عظیمی از ثروت و صنعت محسوب می‌شوند.
با این حال با وجود وسعت بسیار مراتع گیاهان دارویی در خراسان شمالی، اما این گیاهان غالباً به صورت سنتی و توسط بهره‌برداران آموزش ندیده روستایی بهره‌برداری می‌شوند. بنابر این به گفته نماینده مردم اسفراین در مجلس شورای اسلامی در صورتی که شیوه صنعتی در این بخش مورد نظر قرار بگیرد؛ می‌توان برای جمعیت بسیاری اشتغالزایی کرد. هادی قوامی می‌افزاید: «براساس محاسبات انجام شده در هر هکتار ۳ تن گیاهان دارویی برداشت می‌شود که نزدیک به ۳۶ میلیون تومان برای کشاورز آورده دارد و هزینه تمام شده در هر هکتار کمتر از ۱۵ میلیون تومان است.»
خراسان رضوی در صدر تولیدکنندگان
البته ظرفیت مذکور تنها به خراسان شمالی محدود نمی‌شود و تمام مراتع استان‌های شرقی را شامل می‌شود. در حال حاضر خراسان رضوی رتبه نخست تولید گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است. اما عدم فرآوری و بسته‌بندی مناسب این تولیدات، از صرفه اقتصادی آن‌ها کاسته است. مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: «۱۷ هزار هکتار سطح زیر کشت گیاهان دارویی به خراسان رضوی رتبه نخست کشور را اختصاص داده است.» هاشم نقیبی ادامه می‌دهد: «زیره با ۱۲ هزار و ۱۰۰ هکتار سطح زیر کشت بیشترین تولید گیاهان دارویی این استان را شامل می‌شود و کمترین میزان نیز متعلق به عناب و سنجد است.» بنابر این برای فعال کردن ظرفیت‌های مغفول مانده این استان علاوه بر حمایت مسئولان نیاز است سرمایه‌گذاران نیز به این بخش وارد شوند.
خراسان جنوبی بهشت گیاهان دارویی
سرمایه‌گذاری در این استان‌های شرقی می‌توانند اقتصاد پرسودی را ایجاد کند و سهم نزدیک به صفر درصدی صادرات ایران را افزایش دهد. خراسان جنوبی نیز استانی دیگری است که با توجه به ظرفیتی که در این زمینه دارد به عنوان بهشت گیاهان دارویی شناخته می‌شود. در این باره رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی می‌گوید: «این استان با توجه به اقلیم خاص یکی از قطب‌های تولید گیاهان دارویی در کشور محسوب می‌شود.» هاشم ولی‌پور مطلق می‌افزاید: «با این حال استفاده نادرست از طبیعت؛ تخریب منابع طبیعی و نابودی گیاهان مفید در زیستگاه‌های نباتی را به دنبال دارد که در ایران هنوز روند استفاده از گیاهان دارویی چهره‌ای کهن با شیوه‌های قدیمی دارد.» بنابر این در صورتی که به این ظرفیت با دیدی سودآور و صنعتی توجه شود، نه تنها صادرات افزایش می‌یابد؛ بلکه می‌توان با تولید گلخانه‌ای گیاهان دارویی میزان تولید و اشتغالزایی را هم افزود. اتفاقی که می‌تواند روند مهاجرت را در استان‌های شرقی معکوس کند و به اقتصاد مقاومتی ختم شود.
