امروزه انسان سرگشته راه گم کرده و دچار خود فراموشی شده و حیران و سرگردان به این سو و آن سو میرود و دچار بحران هویتی است. او برای التیام دردهای هویتی مجبور به ساختن هویت جعلی و ایجاد یک خود کاذب میشود. این شخصیت و خودکاذب در دنیای مدرن و پیشرفته که بشر به علم و فناوری کارآمد مجهز شده و تا فراسوی کهکشان سرکشی میکند و خود را حاکم طبیعت میبیند دردهای هویتی او را رو به فزونی مینهد، چراکه جهان را در تسخیر خود میبیند، اما روح سرکش و کمالجوی خود را بیقرار و منزوی و پر شکسته. وانگهی برای التیام دردهای درون، شروع به ساختن هویت جعلی میکند تا بدین سان قدری احساس آرامش کند. از این رهگذر یکی از این پدیدههای کاذب آرامبخش برای انسان معاصر پدیده «مد» است.
گروههای مدساز
بیتردید یکی از دلایل ایجاد گروههای مدساز، جریانات سیاسی، اجتماعی و فرقهای هستند که هدفشان جریانسازی، اعلام هویت، ابراز وجود و ایجاد جاذبه برای افراد سطحینگر، ایجاد یک الگوی پوششی و انگیزههای مختلف و متنوع است که معمولاً جوانان و نوجوانان در جامعه هدف قرار میگیرند. افراد نوگرا، تنوعطلب، زودباور و سادهلوح به سهولت تغییرپذیرند و قابلیت اشاعه سریع را نیز دارا هستند. جدای از انگیزههای سیاسی و اجتماعی، یکی از مهمترین علل گرایش به مد وجود خلأ عاطفی در افراد به ویژه در جوانان است تا با قرار گرفتن در شعاع و حلقه یک گروه و ایجاد احساس تعلق به گروه و حس حمایت عاطفی از جانب گروه احساس رضایتمندی و امنیت خاطر به شخص سردرگم و بیهویت دست میدهد. بدین وسیله احساس با هویت بودن و هدفمند بودن به فرد سطحی نگر و ره گم کرده دست میدهد.
نیاز به نوگرایی فرهنگی داریم
بیتردید انسان کمال جو تمایل زیادی به نوگرایی و خلاقیت در این مسیر دارد و با نوگرایی و بالندگی به ویژه در جوانان در همه عرصههاست که پیشرفت و رشد و نمو در حوزه فردی و اجتماعی پدیدار میشود. جامعه بشری باید این پیشرفت و جهش را در همه ابعاد مرهون این استعداد خدادادی بداند. اما نوگرایی مترادف با خلاقیت، شکوفایی و تازه شدن که همنوا با فطرت و طبیعت آدمی است و سازنده و بالنده است، نه در ظاهر و نه در باطن منافات و تضادی با آموزههای سلسله انبیای الهی ندارد. مدگرایی منفی نیز ریشه در جهل بشری و نقصان انسانهای گمراه و نقشه منفعت طلبان اقتصادی دارد که افراد ضعیف را در دام خواستههای منفعتگرای خود قرار میدهند و افراد کم خرد جوامع را با راه اندازی موجهای متنوع مدگرایی استثمار میکنند. البته ظاهر این مدها نه با عقل سلیم و فطرت پاک بشری و نه با دستورات و آموزههای پیامبران الهی، همخوانی ندارد. به عبارتی نوگرایی از نظر ما یک نو مدگرایی مثبت و هدفمند میتواند باشد، به ویژه در مواجهه با مدگرایی منفی که عمدتاً در کشورهای غربی باز تولید میشود تا به اهداف شوم خود در سراسر جهان برسند.
درک مقتضیات زمان و ایجاد موج نوگرایی
بجاست متولیان فرهنگی و مراکز تولید فرهنگ با درک کامل مقتضیات نسل امروز و درک خواستهها و نیازهای جوان امروز و طیفهای مختلف سنی حتی ایجاد گرایش و جذابیتهای فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی از همان دوران کودکی ذهن و ضمیر آماده این نو نهالان را با عطر و بوی و رایحه خوش این فرهنگ اصیل و زیبا آشنا کنند و بذر این گلهای معطر را در جان پاک و زلال این دلهای آماده بکارند. در این صورت است که هجوم مدها و فرهنگهای غربی که در تضاد با فطرت و وجدان این سنین است راه به جایی نخواهد برد، مانند ایجاد بازیهای خلاقانه، تولید و اکران انیمیشن و کارتونها و فیلمهای فرهنگی، هنری و مذهبی و ایجاد شخصیتهای مجازی و کارتونی متناسب با عقاید این مرز و بوم، به جای آشنا کردن ذهن آنها با شخصیتهای ساخته فرهنگ غربی، حتی روی نقوش کیف، دفتر، کتاب یا مدادهای آنها. باید نقوش آموزشی هدفمند و اسطورههای مناسب فرهنگ، کشور و دینمان نقش ببندد تا در ذهن و جان کودک نقش بسته و عجین شود. البته در سالهای اخیر کارهای خوبی در این زمینه انجام شده ولی کافی نبوده است.
لزوم ریشهیابی مدگرایی جوانان از سنین پایینتر
من هرگز فراموش نمیکنم درخواستهای مکرر فرزندانم را برای خریدن فرش شخصیت کارتونی بن تن. برای کف اتاق خوابشان یا پوسترها و مجسمه مرد عنکبوتی یا عروسک باب اسفنجی که همگی ساخته و تولید کمپانیهای غربی است و از طریق کارتون در جان کودکانمان رسوخ کرده و جالب اینکه حتی پیشینه تاریخی نداشته و ندارند. اساساً غرب مانند شرق و به خصوص تمدن اسلامی - ایرانی اسطورهساز نبوده، همانگونه که اندیشمندان غربی خود اقرار به این موضوع دارند. نمونه آن واقعه پر اسطوره و پرالگوی عاشوراست که مثل و مانند آن در غرب و شرق واقع نشده، اما در فرهنگ ما با جان ما خو گرفته است. مدگرایی جوانان باید از سنین پایینتر ریشهیابی و آسیبشناسی شود. ما باید با فرهنگ غنی و به روز شده به مصاف فرهنگ غرب برویم. باید اسطورهها و آرمانهای تاریخ تمدن اسلام و ایران را در قالبها، ایدهها و ذهن و فهم جوان امروز به روز کنیم تا بتواند با آن الگوها ارتباط برقرار کند.
در سالهای اخیر در حوزه پوشاک، چادر و مقنعه کارهای خوبی انجام شده و همه دیدند که جواب داد. بانوان خلاقی را میشد دید که چادر و مقنعه با طرحهای نو و با پوششهای مناسب به بازار عرضه میکنند و مورد استقبال هم قرار گرفت و برای جوانان جذاب هم بود. در همه بخشها میتوان اینطور بود و اینگونه عمل کرد. نوعاً این مدهای جدید برگرفته از داشتههای خودمان بود. به معنای واقعی کلمه همه ایرانی – اسلامی. بیشک در خصوص ریشهیابی و آسیبشناسی علل مدگرایی جوانان و نوجوانان باید با برنامه پیش برویم.
*کارشناس فرهنگی