اگر زندگانی امروز خود را با مادربزرگها و پدربزرگهایمان یا حتی پدران و مادرانمان یا حتی با دیروز خود قیاس کنیم، آسان شدن روزانه جریان زندگی نسبت به گذشتهها پرواضح است. ماشینی شدن و ظهور عصر صنعتی و ورود بیحد و مرز تکنولوژی در جامعه ایرانی، رفاه بالایی را نسبت به گذشته برای انسانها به وجود آورده است. به عنوان مثال امروز دیگر نیاز نیست برای شستن لباسها ساعتها پای حوض نشست و با مشقت لباسها را در تشت و لگن چنگ زد بلکه تنها کافی است چند کلید را فشار داد تا کثیفترین لباسها نه تنها تمیز شوند بلکه خشک شوند و حتی چروک هم نشوند! امروز حتی دیگر نیاز نیست برای نقل و انتقالات مالی یا پرداخت قبوض خدماتی هم پای خود را از منزل بیرون گذاشت، حتی لازم نیست زحمت روشن کردن رایانه شخصی را کشید بلکه با چند بار لمس گوشی همراه ساعتها ترافیک، آلودگی، خستگی و گرما را میتوان دور زد! هزاران مصداق دیگر از این نمونه را میتوان در جریان زندگی روزمرهمان ذکر کرد. این موارد در کنار رفاه و آسایش آورده دیگری را نیز به همراه دارد و آن «اوقات فراغت» است!
به راحتی میتوان فهمید هر کدام از موارد فوق در گذشته ساعات بسیاری از وقت فرد را در اختیار میگرفت، اما امروزه همه زمانهای فوق روی هم انباشته شده و اوقات فراغت را شکل میدهد. کارمندی را تصور کنید که ساعت کاری او از ۸ تا ۱۶ است. او پس از اتمام کار نهایتاً در دو الی سه ساعت میتواند نیازهای زندگی روزمره خود (اعم از خرید، پرداخت قبوض و...) را تأمین کند و پس از این آنچه او با آن مواجه است اوقات فراغت پنج الی شش ساعته است! با این وجود آیا برنامهای مناسب برای اوقات فراغت او طراحی شده است؟
برنامههای صدا و سیما که مهمترین ابزار سرگرمی خانوادهها هستند امروز با ضعفهای بسیار توانایی پر کردن ساعات فراغت خانوادهها را ندارند، مکانهای تفریحی (اعم از سینماها، پارکها، شهربازیها و...) نیز گستردگی لازم را نداشته و از سوی دیگر مشکلات رفت و آمد از قبیل: ترافیک و هزینههای تاکسی نیز مانع بهرهبرداری لازم از امکانات موجود شده است. از سوی دیگر کاهش رفت و آمدهای خانوادگی نیز مزید بر علت گشته است. در شهرهایی با فضاهای تفریحی کمتر که معمولاً ساعات کاری نیز کمتر از شهرهای بزرگ است و به تبع اوقات فراغت بیشتری حاصل میشود این وضعیت تشدید مییابد. این است که جمله «حوصلهام سر رفته است!» برای همگان آشناست و بسیار بر زبانها جاری میشود. یکی از ابزارهای راحت و در دسترس برای پر کردن اوقات فراغت تکنولوژی است که پیش از این او را یکی از مسببین افزایش ساعات فراغت دانستیم. اینترنت، شبکههای مجازی، بازیهای کامپوتری، گوشیهای هوشمند، ماهوارهها و... را میتوان نمادهایی از تکنولوژی دانست که این روزها استفاده از آنها نیز در حال افزایش است، اما باید توجه داشت تکنولوژی در کنار آسیبهای فراوانی که دارد نه تنها پس از مدتی زدگی به همراه خواهد داشت بلکه ابزار مناسبی برای تکمیل اوقات فراغت آن هم برای نوجوانان و جوانان که دارای شور و هیجانات بیشتری نسبت به افراد میانسال هستند، نخواهد بود. یکی از خطراتی که به موجب افزایش ساعات فراغت، جامعه ایرانی را تهدید خواهد کرد، گرفتار شدن جوانان و نوجوانان در مصادق مسائل جنسی است چراکه با افزایش اوقات فراغت و عدم طراحی برنامههای مناسب برای جوانان و نوجوانان مسائل جنسی نه تنها جذابند بلکه با گسترش شبکههای اینترنتی و کاهش نظارت خانوادهها به راحتی و گاه بدون هیچ هزینهای در دسترس میباشد که این مسئله میتواند خسارتهای جبرانناپذیری را به بار آورد. شاید به همین خاطر است که در حدیثی از امام صادق (ع) نقل گردیده است: «بیکاری زیاد مورد غضب خداست.»
با توجه به آنچه ذکر گردید میتوان اوقات فراغت را یکی از جدیترین چالشهای فرهنگی به حساب آورد که حل آن نیازمند فکرهای خلاق و هوشمند است تا بتوانند متناسب شرایط جسمی و عاطفی سنین مختلف روشهایی نوین و برنامههایی جذاب را برای پر کردن اوقات فراغت طراحی کنند که این مهم در کاهش بسیاری از آسیبهای اجتماعی و ولنگاریهای فرهنگی تأثیرگذار خواهد بود. در این خصوص در مقالهای با عنوان «خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغت فرزندان» به قلم «علیرضا عصاره» میخوانیم: «جامعهشناسان و متخصصان مسائل اجتماعی و جرمشناسی معتقدند برنامهریزی اوقات فراغت و ایجاد زمینههای اشتغال مولد و مناسب به کاهش مشکلات اجتماعی، بزهکاریهای فردی و اجتماعی منجر خواهد شد. همچنین متخصصان تعلیم و تربیت نیز برنامهریزی اوقات فراغت را مناسبترین شرایط برای دستیابی به آرامش و آسایش، جبران صدمات جسمی و روانی ناشی از هیجانات کار و نیز رهانیدن انسان از کسالت ناشی از یکنواختی و انجام وظایف روزانه و نهایتاً رشد و شکوفایی شخصی و بالا بردن ابتکار و خلاقیت افراد میشناسند.»