حوريه ملکي
*********
در دنياي حاضر یکی از بهترین روش های توسعه اشتغال و افزایش درآمدهای غیر کشاورزی در مناطق روستایی، ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و صنایع روستایی است.از سوی دیگر ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی، مؤثر ترین راهکار برای کاهش حجم ضایعات کشاورزی به شمار می رود. چند سال پيش بود که رهبر معظم انقلاب در دیدار خود با هیئت دولت، با تاکید بر حوزه کشاورزی فرمودند: "صنایع بخش کشاورزی، یکی از بخشهای راهبردی است که در همه کشورها به آن کمک ویژه می شود و دولت باید به بخش کشاورزی مساعدت ویژه ای داشته باشد. راه توسعه روستاها، ایجاد صنایع تبدیلی در روستاها است."
اما حالا در اکثر استانها علاقه کشاورزان به خام فروشی و عرضه فصلی محصولات خود به بازار نشان از عدم اطلاع و ناآگاهی آنان به مزایای صنایع تبدیلی دارد که حضور پررنگ بخش ترویج در این حوزه را طلب می کند. بخصوص در استانهاي شمالي ايران که مملو از مرکبات بوده و سالانه هزاران تن از محصولاتشان به علت نبود صنايع تبديلي مي گندد و دور ريخته مي شود.
***
یکی از بهترین روش های توسعه اشتغال و افزایش درآمدهای غیر کشاورزی در مناطق روستایی، ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی و صنایع روستایی است.از سوی دیگر ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی، مؤثر ترین راهکار برای کاهش حجم ضایعات کشاورزی به شمار می رود. هم اکنون ضایعات بخش کشاورزی حدود ۳۰ درصد است که ارزش این حجم از ضایعات ۳ تا ۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی و صنایع در دو دهه اخیر به صورت یک راهبرد مشخص در امر توسعه و برنامه ریزی روستایی در دستور کار بخش کشاورزی قرار گرفته است.
در حال حاضر کارشناسان مي گويند عدم آگاهی در بسیاری از بخش ها در حوزه باغبانی موجب آسیب به این بخش از کشاورزی در مازندران شده. يعني عدم آگاهی نسبت به آمایش سرزمین و مدیریت بازار از سوی مسئولین و مشکلات کوددهی، سمپاشی، الگوی کشت نامناسب و بی توجهی به مراحل کاشت تا برداشت از سوی کشاورزان هرساله آسیب های متفاوت و متعددی را عاید باغبانی استان هاي شمالي کشور کرده است.
سید جواد موسوی زاده دکترای باغبانی دانشگاه علوم کشاورزی در اين باره و با بیان مشکلات بذر در باغبانی به ویژه محصولات جالیزی و سبزی مي گويد: بذر بومی مورد استفاده کشاورزان از سلامت کافی برخوردار نبوده و در ادامه دچار مشکلات بیماری و آفتی می شوند که در نتیجه نیاز به استفاده از سموم و آفت کش ها از اولین مراحل کاشت تاثیرات مخربی بر محصول تولیدی خواهد داشت.
اين استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان در مورد بذرهای وارداتی اصلاح شده نيز معتقد است: به دلیل مشکلات حال حاضر کشور در معضل واردات و ارز، کمبود بذرهای مرغوب بر روی عملکرد مزارع و گلخانه ها تاثیرات منفی برجای گذاشته و از کیفیت بازار میوه تاحدودی کاسته شده است.
وی در مورد نهال های مورد استفاده در باغبانی نیز خاطرنشان کرد: متاسفانه در کشور، تولیدکننده نهال مرغوب و شناسنامه دار وجود ندارد و از آنجا که نهال برای ثمردهی به چندسال زمان نیاز دارد، نمی توان کیفیت آن را از ابتدا تضمین کرده و به کشاورز اطمینان داد.
* صنايع تبديلي باعث کاهش ضايعات کشاورزي مي شود
صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی به صنایعی گفته می شود که به فرآوری و عمل آوری نباتی و حیوانی (زراعی، باغی، شیلاتی، دام و طیور، جنگل و مرتع) می پردازد، فرآوری، در برگیرنده تغییرات فیزیکی، شیمیایی، نگهداری، بسته بندی و توزیع است.
همچنین یکی از بهترین راهکارهای توسعه اشتغال در مناطق روستایی و جلوگیری از مهاجرت بی رویه، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده محصولات و توسعه اقتصادی، اجتماعی مناطق روستایی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی است.
عاملی که می تواند آسیب پذیری محصولات کشاورزی را کاهش دهد و ارزش افزوده آنها را زیاد کند و بهره وری از منابع را افزایش دهد، صنایع تبدیلی و تکمیلی است.
محصولات کشاورزی در کمترین زمان در معرض فساد قرار می گیرند و به همین دلیل، ما حتی اگر در تولید محصولات کشاورزی بهترین و با کیفیت ترین محصول را تولید کنیم باید با فرآوری، از ضایعات آن بکاهیم.
ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی دارای توجیه اقتصادی، فنی و مالی در قطب های عمده تولید محصولات کشاورزی با رویکرد صادرات و مشارکت هرچه بیشتر بهره‌برداران بخش درجهت بازگشت ارزش افزوده محصولات کشاورزی به آنها یکی از محورهای مهم است.
پیش بینی نشدن اعتبارات موردنیاز برای اجرایی کردن طرح های محوری، برخوردار نبودن صنایع تبدیلی از معافیت های مالیاتی و مزایای دیگر مانند تخفیف تعرفه های آب و برق مانند بخش کشاورزی. بالا بودن قیمت تمام شده با توجه به این که ۷۰ درصد قیمت تمام شده محصولات فرآوری شده را مواد اولیه تشکیل می دهد، ناکافی بودن تسهیلات سرمایه در گردش، فرسودگی ماشین آلات و روند طولانی مدت بررسی طرح های متقاضیان صنایع تبدیلی در بانک ها بویژه متقاضیان استفاده از صندوق ذخیره ارزی کشور از مهمترین دلایل کندی این رویه می باشد.
* باغباني مازندران مکانيزه نيست
موسوی زاده با بیان اینکه بیشتر باغات استان مازندران کوچک و خرد بوده و امکان استفاده از ماشین آلات برای بهره وری بیشتر در آن میسر نیست مي گويد: با توجه به هزینه بالای استفاده از امکانات مدرن و ماشین آلات کشاورزی برای باغبانی و از طرف دیگر وجود کم زمین های هکتاری بزرگ در استان، مکانیزاسیون رونق نداشته و نسبت به زراعت استفاده به مراتب کمتری دارد.
وی با اشاره به اینکه روش های سنتی هم مستلزم هزینه های جانبی متعدد است ادامه مي دهد: هزینه های بالای دستمزد کارگران در باغبانی که نیاز به کارگر کارآزموده دارد، به شکل عمومی بالا است بعلاوه در فصول برداشت نیز تعداد آنان کاهش یافته و هزینه ها را افزایش می دهد.
استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان با اشاره به این که در فصول برداشت تمامی محصول باغداران راهی بازارها می شود، آن را تصمیمی نادرست از سوی باغداران و متولیان امر دانست و گفت: عرضه زیاد محصول در بازار قیمت ها را شکسته و با برهم زدن نظم بازار نه تنها سود کافی عاید باغدار نکرده، بلکه منجر به از بین رفت مقدار مازاد محصول در بازار می شود.
موسوی زاده اتفاقات سال های اخیر در مورد دور ریختن بسیاری از محصولات باغی و جالیزی را پیامد تصمیمات نادرست و غیراصولی بر مدیریت فروش محصول دانست و تاکید کرد: نیاز به ذخیره سازی و انبار داری و استفاده از ظرفیت صادرات می تواند در این زمینه راهگشا بوده که این موارد مستلزم ورود تعاونی‌های فعال و قوی و پیگیری دولت در تنظیم بازار است.
این محقق و پژوهشگر با بیان این که بسیاری از محصولات باغی ایران در کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای خزر طرفدار دارد افزود: توجه ویژه به مبحث صادرات راه حلی بر مشکلات بازار آشفته میوه و سبزی است، اما مشکلات گمرک و ارز سبب شده فعالان این عرصه دلسرد شده و تمایلی به آن نشان ندهند.
* عدم دسترسي به صنايع تبديلي درد بزرگ کشاورزان
موسوی زاده کمرنگ بودن بخش صنایع تبدیلی را نشان از کمبود کارخانجات وابسته و عدم حمایت از آنان توسط دولت و بانک ها دانسته و مي گويد: لزوم در دسترس بودن کارخانجات صنایع تبدیلی برای کشاورزان حائز اهمیت است، چراکه هزینه بالای حمل و نقل صرفه اقتصادی محصول را تحت شعاع قرار می دهد.
استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان عدم شناخت کشاورزان به حوزه صنایع تبدیلی را نیز دیگر دلیل کمرنگ بودن این صنعت مي داند و ادامه مي دهد: علاقه کشاورزان به خام فروشی و عرضه فصلی محصولات خود به بازار نشان از عدم اطلاع و ناآگاهی آنان به مزایای صنایع تبدیلی دارد که حضور پررنگ بخش ترویج در این حوزه را طلب می کند.
وی با اشاره به صنعت رب گوجه فرنگی مي گويد: این محصول به وفور دارای کارخانجات متعدد در کل کشور بوده و محصول فرآوری شده آن به مراتب پربهاتر و ارزشمند تر قرار گرفته است که این موضوع باید برای سایر محصولات باغی به اشکال گوناگون مثل کمپوت ها و مرباجات و غیره وجود داشته باشد.
موسوی بر لزوم اطلاع رسانی به کشاورز تاکید و خاطرنشان مي کند: هرچقدر دانش کشاورزان ما بالاتر رود به همان اندازه شاهد رونق و رشد و توسعه کشاورزی در استان و کشور خواهیم بود به طوری که تمام مشکلات عدیده بخش کشاورزی ریشه در عدم شناخت و آگاهی لازم دارد.
