مهدی عشقیرضوانی عضو تیم پژوهشی مستند «قیام غریب» میگوید: این مستند اقدامی «آتش به اختیار» از سوی دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی درباره نهضت مقاومت فرهنگی در مقابل سیاستهای دینستیزانه پهلوی است.
مستند «قیام غریب» ماحصل سه سال پژوهش و تحقیق میدانی یک تیم پنج نفره با سرپرستی مهدی ابوالقاسمی و همراهی اسماعیل شرفی، قربان تَرخان و مهدی عشقی رضوانی است که توسط دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی تهیه و تولید شده است. مهدی عشقیرضوانی به عنوان نماینده تیم پژوهشگر این مستند، در گفتوگو با «جوان» توضیحاتی درباره کیفیت و نحوه تولید «قیام غریب» به مخاطبان ارائه کرده است.
در جریان کشتار خونین و قتل عام زائران و مجاوران حرم امام رضا (ع) که در روز ۲۱ تیر ماه سال ۱۳۱۴ رخ داد، صدها نفر از مردم در حرم رضوی به خاک و خون کشیده شدند و برخی از زخمیها توسط عوامل رضاخان همراه با پیکر شهدا، زنده زنده دفن شدند. در این ایام و همزمان با هفته عفاف و حجاب و در هشتادوسومین سالگرد قیام خونین مسجد گوهرشاد و حماسه نهضت مقاومت فرهنگی در اعتراض به استبداد و کشف حجاب رضاخانی، مستند «قیام غریب» از شبکههای مختلف سیما پخش شد.
انجام هزارمصاحبه میدانی
عضو دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در مورد مستند «قیام غریب» میگوید: کار تحقیقات و پژوهش این مستند که توسط یک تیم پنج نفره متشکل از همکاران دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در مشهد صورت گرفته، در ذیل موضوع «تاریخ شفاهی قیام مسجد گوهرشاد مشهد» است که همکاران دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب مشهد چند سالی است مشغول تهیه و تدوین آن هستند. اصل این طرح چند سال پیش آغاز شد و ما تقریباً در طول سه سال گذشته قریب به هزار مصاحبه با افراد مختلفی که یا شاهد عینی این واقعه خونین بودند یا اینکه از طرف والدینشان قضیه را شنیدهاند، تهیه و تولید کردهایم. تمامی این مصاحبهها ضمن پیادهسازی به شکل منظمی تدوین، باکسنمایی و مرتب شدهاند که مستند «قیام غریب» یکی از محصولاتی است که از این مجموعه عظیم استحصال و تولید شده است. رضوانی ضمن تأکید بر اینکه عمده منابع ما در این مستند مردم هستند، میافزاید: کسانی که در آن برهه زمانی در دوران کودکی و نوجوانی بودهاند و الان بیش از ۸۰ سال از عمرشان سپری شده است. یکی از اولین خروجیهای این راشها همین مستند «قیام غریب» بوده که البته به غیر از این مجموعههای مرتبطی با عفاف و حجاب و قیام خونین مسجد گوهرشاد مثل تولید پوستر یا راهاندازی کانال و صفحات مختلف در فضای مجازی و مصاحبههای کوتاه تصویری در سایت آپارات با عنوان «کانال رضا ماکسیم» از جمله این اقدامات است.
کانال رضا ماکسیم
عضو تیم پژوهش مستند «قیام غریب» در ادامه خاطر نشان میکند: انتشار محتوای تولیدی که اخیراً تحت عنوان «کانال رضا ماکسیم» که یکی از القاب پهلوی اول است در شبکه اجتماعی مانند سروش و آپارات ایجاد و راهاندازی کردهایم، جزو اقدامات تازه دفتر مطالعات است. ما بخشهای زیادی از همین متریال و مصاحبههایی را که داریم در قالب مصاحبههای تصویری کمتر از سه دقیقه در دسترس مخاطبان قرار دادهایم که تا الان حدود ۳۰۰ مورد مصاحبه مجمل و کوتاه شده را شامل میشود. یکی دیگر از خروجیهایی که از این پژوهشها گرفتهایم تهیه و تولید پوسترهایی در همین رابطه است. این بخش از کار شامل مجموعهای از «متن - پوستر»های ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر است که در گالریها، مساجد و نمایشگاهها در معرض دید مخاطبان قرار میدهیم. هر پوستر شامل ۱۶ فریم تصویر همراه با متن است که به شکل روایی مانند خاطرات و روایات شاهدان عینی کشتار خونین مردم در جریان قیام مسجد گوهرشاد را نشان میدهد. لازم به ذکر است این مجموعه پوسترها تاکنون در حرم مطهر رضوی، مسجد گوهرشاد، برنامههای فرهنگی نهادها و دستگاههای انقلابی بسیاری به نمایش درآمدهاند.
عضو دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در رابطه با سختیهای کار اظهار میدارد: ما یک تیم پنج نفره بودیم، در طول سه سالی که مشغول گرفتن مصاحبه، کار میدانی و پژوهشی برای تولید محتوای فرهنگی و بازخوانی قیام خونین مسجد گوهرشاد بودیم بهجز دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی که در واقع صاحب کار است، هیچ نهادی از ما حمایت نکرد؛ فقط عزیزان صدا و سیما زحمت پخش مستند «قیام غریب» از شبکههای پنجگانه سراسری و شبکه بینالمللی خبر را متحمل شدند که از اقدام پوششی و حمایتی آنها در راستای تسهیل و ایجاد زمینه بازخوانی مستند قتل عامل مردم در جریان قیام خونین مسجد گوهرشاد به منظور دفاع و حفظ حجاب که به فرمان پهلوی اول و مزدورانش صورت گرفت، صمیمانه متشکریم. نکته جالب اینکه وقتی ما این حجم از مصاحبه تصویری را که از نظر فرم، تصویر و محتوا قابل اعتناست به دوستان صدا و سیما دادیم آنها دچار حیرت و تعجب شده بودند که ما چگونه توانستهایم کاری با این حجم عظیم آن هم مصاحبه با شاهدان عینی را تهیه و تولید کنیم.
تولید انیمیشن ۱۲ قسمتی
وی همچنین میافزاید: از آنجا که روایت مردمی و بلافصل وقایع و اتفاقات مختلف این قتلعام سبوعانه، به دلیل متقن و مستند بودن برای گروه از اهمیت بالایی برخوردار بود به همین جهت برای انجام مصاحبه با شاهدان و ناقلان دست اول به صورت گروههای مختلف به محلههای شهر مشهد رفته یا در مساجد هر محله با همکاری و مساعدت ائمه جماعات و طرح موضوع در اثنای برپایی نماز جماعت به دنبال افراد میگشتیم و با افراد موصوف مصاحبه میگرفتیم. معمولاً در هر مسجدی چند نفری پیدا میشدند که خاطرات و مشاهداتی از آن واقعه خونین داشته باشند، البته ناگفته نماند که حیطه این پژوهشها صرفاً در شهر مشهد خلاصه نشد و موفق شدیم برخی افراد ساکن روستاهای اطراف را که در این مورد خاطراتی داشتند بیابیم و خاطراتشان را ضبط کنیم. افراد متشکل مستند «قیام غریب» مجموعهای از مردان و زنان سالخورده و کهنسال هستند که البته یک ویژگی منحصربهفرد دارند و آن اینکه قاطبه آنها جزو شاهدان عینی کشتار و قتلعام مردم در قیام خونین مسجد گوهرشاد هستند و به کلام دیگر آن زمان را درک کردهاند.
عشقیرضوانی در پایان با اشاره به دیگر تولیدات این پژوهش خاطر نشان میکند: از جمله خروجیهای دیگر این مصاحبهها نگارش فیلمنامه یک مجموعه ۱۲ قسمتی انیمیشن برای مخاطب کودک و نوجوان با موضوع عفاف و حجاب است. یک مجموعه انیمیشن دیگری مبتنی بر خاطرات قیام گوهرشاد را نیز در دست تهیه و تولید داریم که قسمت اولش ساخته و منتشر شده و قسمتهای دیگر آن نیز در حال ساخت و تولید است، البته این مجموعه نسبت به مجموعه ۱۲ قسمتی که قبلاً اشاره کردم در مرتبه پایینتری از نظر فنی و کیفی قرار دارد و به نوعی مجموعه اول درجه کیفی الف. و مجموعه دوم درجه کیفی ب. محسوب میشود که از نظر تعداد ممکن است حتی تا قریب به ۱۰۰ قسمت تولید و منتشر شود.