گفتوگوهایی درباره دین طبیعی مجموعه بحثها و جدلهایی در خصوص عقلانیت و باور دینی است که هیوم در گفتوگویی میان سه شخصیت خیالی آن را به رشتهتحریر درآورده است. از سویی، لُبّ عقاید هیوم درباره دین در این کتاب گرد آمده و از سوی دیگر، برگزیدن سبک گفتوگو برای ابراز عقاید، اهمیت این واپسین اثر هیوم را در شناخت تفکر دینی او دوچندان ساخته است تا جایی که برخی معتقدند فلسفه هیوم را همچون فلسفه کانت، میتوان نقطه شروعی دانست برای تفکرات و گرایشهای له و علیه خداباوری در یک قرن و نیم بعد.
سه شخصیت حاضر در بحث، نماینده سه دیدگاه بسیار متفاوت در خصوص معرفت ذات خداوندند؛ «دمنا» وابسته به متکلمان ارتدوکس است که عقایدی جزمگرایانه دارد. «کلئانتس» که یک عقلگراست و «فیلو» شکگرایی فلسفی است. از رهگذر گفتوگویی که میان این سه شخصیت به تصویر کشیده شد و نیز با توجه به الهیات دینی رایج در دوران هیوم، به نظر میرسد نمیتوان حکم الحاد وی را مخرب دین دانست. او دین خرافی را به مبارزه طلبیده است. گرچه عقایدش در دوران معاصر برای دین و آموزههای دینی بسیار خطرناک است، اما عکسالعمل هیوم تنها در مقابل الهیات مسیحی است، بنابراین هیوم آن گونه که تا پیش از این کتاب گفته شده، نه از روی جانبداری، کلئانتس است و نه بنا به بیانصافی فیلو. اگر با دیدهای بینا در سراسر آثار او خود او را جویا شویم، خواهیم یافت که گفتوگوها آینه تمام نمای دغدغههای دینی هیوم است. او همواره پس از تنفرش نسبت به دینی که در آن بزرگ شد، نه آنچنان خود را از باور دینی بینیاز دید که به کلی از دین و ایمان روی گرداند و نه مبانی و پایههای باورهای دینی را چندان محکم و استوار یافت که به دین و ایمان پایبند باشد. گرچه شاید، چون به راستی فهم و درکی از ایمان و وحی نداشت، هیچ گاه مقصود خود از آنها را روشن نکرد و میخواست این اصطلاحات هم چنان در نظر او متعالی و مقدس بماند. چنانچه در پایان گفتوگوها و نیز در اغلب نوشتههایش، تنها چاره بشر برای رهایی از جهل را تمسک به ایمان حقیقی معرفی میکند. این خوانش نو از رویکرد هیوم به دین، در طول پژوهش با شماری از فیلسوفان بزرگ از جمله آلوین پلانتینگا، ریچارد سوئین برن و ساموئل نیولندز طرح شده و مورد تأیید قرار
گرفته است.
کتاب حاضر با پژوهشی در قالب پایاننامه در مقطع کارشناسیارشد فلسفه که در سال ۱۳۸۹ دفاع شد، آغاز شده و در ادامه افزون بر ارائه ترجمه فارسی روانی از گفتوگوهایی درباره دین طبیعی، دغدغههای دینی هیوم را بررسی تاریخی و تحلیلی، به روایتی نو و به تفصیل در اختیار گذاشته است. در بخش نخست کتاب ابتدا به بررسی خاستگاه اندیشه هیوم در تاریخ فلسفه غرب میپردازیم و سپس نظرات او را در کتاب گفتوگوهایی درباره دین طبیعی در سه سطح: ۱) نگاهی اجمالی به شخصیتهای حاضر در گفتوگو، ۲) تفصیل در مورد آرای مطرح از جانب هر یک از گفتوگوکنندگان و ۳) شخصیت و اندیشههای حقیقی هیوم از رهگذر عقاید مطرح در گفتوگوها را بررسی میکنیم.