محمدرضا سوري
کاهش فرسایش، کاهش سیلاب، نفوذ بیشتر آب، جلوگیری از تبخیر 70 درصدی آب باران، استفاده از آب سبز و ... ازجمله نكات مثبتي است كه سبب شد تا جهاد كشاورزي استان لرستان طرح توسعه باغات و گیاهان دارویی دراراضی شیبدار لرستان در دستور كار قرار دهد،موضوعي كه در صورت اجرايي شدن مي تواند ضمن توسعه باغات استان براي دست اندركاران باغداراي وپرورش گياهان دارويي ضمن ايجاد اشتغال درآمد زايي را نير به ارمغات آورد .
اين برنامه ويژه موجب شد تا رئيس جهاد كشاورزي لرستان با توجه به پتانسيل بالاي توسعه باغات وگشت گياهان دارويي دراستان از احداث ۶۰ هزار هکتار باغ در اراضی شیبدار دراين منطقه خبردهد.
*****
اکوسیستم های طبیعی برخي از مناطق در استان لرستان از جمله خرم آباد كه در اراضی شیب دار واقع شده است که آماج تخریب های مختلف انسانی و طبیعی قرار گرفته و فرسایش خاک در آنها بسیار مشهود است اين موضوع سبب شده تا كاشت انواع درختان وگياهان دارويي دراين مناطق از سوي كارشناسان به شدت مورد توجه قرار بگيرد ، جرا كه با اجرای این طرح نه تنها از منابع آب و خاک محافظت می شود، بلکه از خسارات مالی که از طریق فرسایش خاک و خسارت جانی رانندگان تراکتور که در این اراضی اقدام به شخم می کنند جلوگیری می شود.
اين مهم موجب شده تا به منظور کاهش فرسایش، کاهش سیلاب، نفوذ بیشتر آب، جلوگیری از تبخیر 70 درصدی آب باران، استفاده از آب سبزاين نوع كشت دراراضي شيبدار بيشتراستان هاي كشور در دستور كار قرار بگيرد.
اين موضوع سبب شده تا اولویت احداث باغ در اراضی شیبدار برای مناطق دارای بارندگی بیش از 300 میلیمتر ادر اولويت قرار بگيرد.
توسعه باغات و گیاهان دارویی در اراضی شیبدارخرم آباد
از آنجا كه استان لرستان خصوصا خرم آباد از جمله مناطقي به شمار مي رود كه به شدت با فرسايش خاك مواجه است وجاي دارد كه دراين زمينه كه همانا كشت در اراضي شيبدار است اقدام شود لذا كاشت و توسعه 1000 هکتاری باغات و گیاهان دارویی در اراضی شیبدارخرم آباد در سالجاري در دستور كار قرار گرفت.
مدير جهاد كشاورزي لرستان با بيان اينكه توسعه و احداث باغات دیم در اراضی شیبدار و کم بازده و کشت گیاهان دارویی از مهمترین برنامهها و سیاستهای وزارت جهاد کشاورزی محسوب میشود مي گويد:« در با حمایتهای ریاست سازمان جهاد کشاورزی استان، تاکنون زمینهسازی و ایجاد زیرساخت حدود ۴۰۰ هکتار باغات دیم در اراضی شیبدار و کم بازده در بخشهای بیرانوند، زاغه، پاپی و مرکزی فراهم شده و در سال زراعی ۹۷-۹۶ بیش از ۲۵۰ هکتار از اراضی شیبدار با همکاری اداره منابع طبیعی خرمآباد به بهره برداران عرفی واگذار و عملیاتی شدهاند.»
مراد بیرانوند مي افزايد:« با توجه به محدودیت زمان و تخصیص به هنگام اعتبارات انواع گونههای بادام، انگور، پسته، گردو، انجیر، زرشک و گل محمدی کشت و به بهرهبرداران تحویل شده است.»
اين درحالي است كه براي كشت گباهان دارويي نيز برنامه ويژه اي در دستور كار قرار دارد كه مهمترين آن عبارتند از ، آویشن، زعفران، نعنا فلفلی، بهلیمو، مرزن جوش و مرزه گرمسیری كه زیر نظر کارشناسان فنی و آموزش دیده عملیات اجرایی آنها صورت گرفته و چاله کنی و تمامي نهادهای مورد نیاز احداث باغات و کشت گیاهان دارویی توسط دولت به نحو مناسب تامین و تضمین خرید نیز به بهرهبرداران داده شده است.
همچنين قرار است با برنامهریزی به عمل آمده ،درسال زراعی ۹۸-۹۷ توسعه باغات در اراضی شیبدار و کشت گیاهان دارویی در اراضی کم بازده را تا سطح یک هزار هکتار عملیاتی شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان از نيز با اشاره به احداث ۶۰ هزار هکتار باغ در اراضی شیبدار استان مي گويد:« یکی از پتانسیلهای استان توسعه باغات در اراضی شیبدار و کشت گیاهان دارویی است.»
عبدالرضا بازدار مي افزايد:« در همین راستا طبق برنامه پنج سالهای که داریم قرار است ۶۰ هزار هکتار از اراضی شیبدار استان را زیر کشت باغات دیم ببریم.»
اين اظهارات درحالي است كه به منظور توسعه باغات در اين استان قرار است در شهرستان بروجرد ۸۲۹۰ هکتار باغ احداث شود که سال ۹۶ حدود ۶۲۶ هکتار آن انجام شده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی لرستان با بیان اینکه این پروژه تا سال ۱۴۰۰ ادامه دارد، ادامه مي دهد: «برای سال جاری ۲۵۴۲ هکتار باغ در این شهرستان مدنظر قرار گرفته که نسبت به سال گذشته ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته اما در کل ۵ درصد انجام شده است.»
بازدار با اشاره به اینکه ظرفیتهای خوبی در استان داریم که باید از آنها استفاده کنیم، مي گويد: «در بروجرد ۱۵ هزار هکتار باغ داریم که اگر مردم مشارکت کرده و قطرهای شوند بیش از نیمی از آب آنها آزاد شده و میتوان روی آن برنامهریزی کرد.»
27 استان كشور در اولويت كشت شيبدار
براساس مطالعات انجام شده 28 میلیون هکتار از مساحت کشور دارای بارندگی بالای 500 میلیمتر سالانه است و این میزان با احتساب 400 میلیمتر، بهبیش از 41 میلیون هکتار میرسد.
سوابق درختکاری و باغداری از قدیم تاکنون در تمامی استانهای کشور احداث باغ بهصورت دیم و آبیاری تکمیلی و آبی ممکن است؛ اما مناطقی که در این رابطه پتانسیل و استعداد بهتری دارند از اولویت برخوردارند. این مناطق در کشور بیشتر در استانهای گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی و رضوی، خوزستان، کردستان، لرستان، کرمانشاه، ایلام، آذربایجانغربی و شرقی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، زنجان، قزوین، سمنان، قم، اصفهان و مرکزی قرار دارند.
نماینده مردم تنکابن در مجلس شورای اسلامی با تاييد اين موضوع وبا اشاره به محدوديت كشت در برخي از اين مناطق مي گويد:« هر گیاهی را نمیتوان در اراضی شیبدار کشت کرد، گفت: بسیاری از گونهها و ارقام قابلیت کشت در مناطق فوق را دارند؛ اما برتری انتخاب با گونههایی است که ضمن سازگاری کامل با اقلیم، از نظر اقتصادی، بازارپسندی، قابلیت صادراتی، ارزش غذایی و ارزش افزوده، مزیت نسبی داشته باشند که ازجمله آنها میتوان به بادام، انگور، فندق، زیتون، توت، انار، انجیر، سنجد، عناب، زرشک، گلمحمدی و انواع گیاهان دارویی اشاره کرد.»
شمسالله شریعتنژاد مي افزايد:« این طرح برای اجرا در 27 استان و در سطحی بالغبر 500 هزار هکتار طی سالهای برنامه ششم برنامهریزی شده است که از این مقدار 60 هزار هکتار تا پایان سال 1396 اجرا شد. همچنین براساس آمار سازمان جهاد کشاورزی استانها، تا پایان سال 1395 حدود 29هزارو 575 هکتار باغ در اراضی شیبدار احداث شده است.»
اهميت اجراي كشت شيبدار در استانهاي واجد شرايط
افزایش تولیدات غذایی و باغی مفید و مورد نیاز و دارای ارزش افزوده، افزایش درآمد، اشتغال مولد، کاهش فقر و بیکاری، کاهش پدیده مهاجرت، افزایش صادرات و ارزآوری، مثبتتر کردن تراز تجاری، جلوگیری از تخریب، تبدیل و تغییر کاربری نامناسب اراضی زراعی و ملی، ذخیره نزولات آسمانی، برقراری بیلان مثبت آبی سفرههای زیرزمینی، پیشگیری و مقابله با پدیده گردوغبار و آثار زیانبار آن، پیشگیری از فرسایش خاک و سیلهای ویرانگر، حفظ ذخایر ژنتیکی و تنوع گونهای، برقراری امنیت غذایی، گسترش صنایع تبدیلی، جانبی، فرآوری و... از نتایج کلی احداث باغ در اراضی شیبدار است که از آب باران بهعنوان آب سبز و بهترین آب برای درختکاری بهصورت مستقیم و غیرمستقیم استفاده میکند.
نماینده مردم دهگلان و قروه در مجلس شورای اسلامی، با تاييد اين موضوع مي گويد: «در مناطقی بحث کشت باغ در اراضی شیبدار مطرح میشود که دارای بارندگی مناسبی هستند و میتوان در آنها به ایجاد باغ دیم اقدام کرد. »
علیمحمد مرادی، با بیان اینکه بارندگیها باعث میشوند تا خاک مرغوب اراضی شیبداری که در دست کشاورزان هستند شسته شود، مي افزايد: « این مسأله هم به منابع آبی صدمه وارد میکند و هم اینکه خاک زراعی از دسترس خارج میشود. »
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی،ادامه مي دهد: «برای افزایش تولید و درآمد خانوارها و همچنین برای جلوگیری از فرسایش خاک زراعی زمینهای شیبدار که هزاران سال ایجاد آن طول میکشد، کشت باغ دیم اقدامی بسیار مفید است.»
با وجود اينكه تبدیل کردن اراضی شیبدار به باغ دیم در مناطقی که به آبیاری نیاز ندارد بهدلیل جلوگیری از فرسایش خاک، افزایش درآمد خانوارها، حفظ منابع آبی، کشت محصولات باغی دیم و صادرات آن اقدامی مناسب است، اما برخی از افراد این موضوع را با کشت باغ در اراضی مرتعی شیبدار تداخل میدهند، در شرایطی که اراضی مرتعی شیبدار یک پروسه جداگانه است.
100 میلیون ریال تسهيلات بلا عوض براي هر هکتار باغ دیم
از آنجا كه كشاورزان وباغداران به تنهايي نمي تواند از اين اراضي بهره لازم را ببرند لذا كارشناسان پيشنهاد مي كنند كه بايد دراين زمينه از بهربرداران حمايت هاي لازم به عمل آمده تا آنها بتوانند به اهداف مورد نظر برسند.
معاون سابق آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، نیزبا تاييد اين مهم و با اشاره به اینکه در برخی از استانها اراضی شیبدار بیشتر از سایر استانها جواب میدهد، مي گويد:« با کاشت درخت در اراضی شیبدار و کمبازده علاوهبر توسعه باغها بحث آبخیزداری و منابع طبیعی تحقق پیدا میکند؛ بهطور مثال در استان لرستان 70 درصد اراضی دارای توپوگرافی 12 درصد شیب است که برای زراعت مناسب نیستند و از طرفی اقلیم مناسب آب و هوایی و خاک غنی این اراضی را مستعد کاشت درختان مثمر کرده است.»
پرویز گرشاسبی با اشاره به تشکیل جلسات مختلف توسط محققان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی برای شناسایی عرصههای مستعد و گونههای قابل کشت، مي افزايد:« در مرحله اول 10 هزار هکتار از این اراضی براساس پتانسیل، منابع، امکانات و همراهی مردمشناسایی و با تشکیل کارگروه و رعایت نکات فنی و برگزاری کارگاههای آموزشی، نحوه کاشت درختان مثمر در اراضی شیبدار و کم بازده به بهرهبرداران آموزش داده شد. »
به گفته وي، با توسعه کشت باغها در اراضی دیم بحث حفاظت از منابع طبیعی و آبخیزداری محقق میشود و طی محاسبه انجام شده، هر چاله در شرایط بارندگی با متوسط 500 میلیمتر آب و 30 درصد رواناب میتواند 500 لیتر آب را تا پایان سال در خود ذخیره کند.
اين اظهارات درحالي است كه امسال 60 هزار هکتار از اراضی شیبدار کشور، زیرپوشش گونههای دارویی و باغهای دیم قرار میگیرد.
به گفته كارشناسان جهاد كشاورزي ،این طرح با هدف صرفهجویی در مصرف آب و جلوگیری از فرسایش خاک در اراضی مستعد بارندگی به میزان 300 میلیمتر به بالا برنامهریزی شده است.
درحالي كه طبق شیوهنامه ابلاغ شده، امسال 60 هزار هکتار از اراضی شیبدار زیرپوشش گونههای دارویی و درختان مثمر تحت عنوان استفاده از آبسبز قرار میگیرندبا اين حال برای احداث هر هکتار باغ دیم یکصد میلیون ریال در قالب تسهیلات بلاعوض نیاز است كه بايد دراين زمينه اقدام جدي انجام گيرد چرا كه با توجه به اينكه سالانه در کشور 16 میلیارد تن فرسایش خاک ايجاد مي شود لذا با توسعه باغها در اراضی شیبدار شاهد به حداقل رسیدن این میزان فرسایش خاک خواهيم بود.