از سه سال پیش تاکنون موضوع پایش سلامت روانی دانشجویان در بسیاری از دانشگاهها جدی گرفته شده و اکنون در برخی دانشگاههای دولتی اجباری است.
با این کار نه تنها دانشجویان آسیبپذیر شناسایی و یاری میشوند بلکه میتوان دهها مقاله معتبر علمی از آن استخراج کرد. مثل این است که داریم در یک پروژه بزرگ پژوهشی کار میکنیم. از این نظر این طرح جذاب است که فقط آسیبشناسی و درمان نیست، بلکه یک کار پژوهشی بزرگ است که دانشگاهها در آن نقش دارند.
این طرح هرسال همزمان با ثبتنام دانشجویان جدید و در بازه چندماهه اجرا میشود. آنچه در این میان مهم است و گاهی باعث عدم همراهی دانشجویان با برنامهها میشود، ترس آنها از مقوله سلامت روان و بالطبع اجرای همه برنامههای پیرامون آن است. به عبارت دیگر، دانشجویان از اینکه درباره وضعیت روحی و روانی خود اطلاعاتی را در اختیار مراکز مشاورهای دانشگاه خود بگذارند، واهمه دارند. این در حالی است که پاسخهایی که دانشجویان به آنها میدهند همانند سایر آزمونهای دانشگاهی، هیچگاه علنی نخواهد شد و دانشجو با خیال راحت میتواند به آن پاسخ دهد.
مهار اختلالات روانی مشکوک
معاون فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت، با اشاره به اهمیت پایش سلامت دانشجویان گفت:بر اساس بررسیهای انجام شده ۴۰ درصد دانشجویان به اختلالات روانی مشکوک هستند و باید دقیق بودن این اختلال به طور عمیق بررسی شود. اگر ما شناسایی و پایش خوبی نسبت به وضعیت سلامتروان افراد نداشته باشیم و آنها دچار اختلال باشند و ندانیم که مشکلی هست، ممکن است جانشان را از دست بدهند.
دکتر محمدرضا فراهانی با اشاره به تست پایش سلامت که قبلاً در دانشگاههای علوم پزشکی روی دانشجویان انجام میشد، گفت: وقتی دانشجویی خودکشی میکرد، این سؤال را مطرح میکردم که تست پایش سلامت روان برای او انجام شده یا نه و نتیجه آن چه بوده است. این تست در برخی موارد هیچ اختلالی را نشان نداده بود و یک نتیجه مثبت کاذب باعث شده بود نتوانیم بروز اختلال در این دانشجو را تشخیص دهیم و درمان کنیم. به همین دلیل تست پایش سلامت روان را تغییر دادیم. در حال حاضر اختلاف معناداری میان نتایج تست قبلی و تست جدید دیده میشود.
وی افزود: در نخستین روزهای مسئولیتم گزارش محرمانهای که البته بعدها آمار آن منتشر شد، از ستاد مبارزه با مواد مخدر به دستم رسید که نشان میداد ۸ /۶ درصد از دانشجویان علوم پزشکی دچار آسیبهایی از قبیل: اعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی هستند، آن شب تا صبح نتوانستم بخوابم و با خودم فکر میکردم که چرا چنین مسئولیتی را قبول کردم. فراهانی گفت: در دانشگاههای علوم پزشکی بچههای بااستعدادی با تلاش، کوشش و همراهی خانوادهشان وارد دانشگاه میشوند و خانوادهها فرزند خود را سالم به ما تحویل میدهند، اما بعد از هفت سال اگر سراغ ما بیایند و بگویند فرزندم را سالم به شما تحویل دادم و الان معتاد شده و تعلیق گرفته چه جوابی داریم بدهیم به خصوص که ۶۵ تا ۷۰ درصد هم به شهرهای دیگر برای تحصیل مهاجرت میکنند؟!
نیاز فوری ۲۰ درصد دانشجویان
یکی از منظمترین و کارآمدترین سیستمهای خدماتدهی در دانشگاهها باید در حوزه مشاوره دانشجویی باشد. بر طبق آمارها از کسانی که سال گذشته وارد دانشگاه شدند ۲۰ درصد نیاز به مداخله درمانی دارند و ۴۰ درصد باید مورد مصاحبه اکتشافی قرار گیرند. این افراد حدود ۹ تا ۱۰ هزار نفر با پراکندگی مشخص در دانشگاهها هستند.
پرسشنامههای سلامت قرار است برای سال تحصیلی جدید در برخی دانشگاهها جزو مراحل ثبتنام قرار گیرد و همه دانشجویان این دانشگاهها ملزم به پر کردن آن شدهاند هرچند اجبار دانشجویان به پاسخ سؤالات مطرحشده در این پرسشنامهها میتواند گامی در راستای کاهش استرس دانشجویان در مواجهه با این مسئله شود.
از سوی دیگر اکثر پرسشنامهها در سه بخش یا نهایتاً چهار بخش تقسیمبندی میشود و در آن سؤالاتی مانند «در یک ماه گذشته زندگیام پرشور و شوق بوده است»، «بعضی افراد در زندگی بیهدف و سرگردان هستند، من جزو آنها نیستم»، «زندگیام را به خوبی اداره میکنم»، «دوستیهای من پایدار است»، «در یک ماه گذشته سرحال و باحوصله بودهام»، «از یک ماه گذشته تا امروز احساس میکنم مضطربم» و... مطرح شده که دانشجو باید برای هر کدام از این سؤالات عددی را که جلوی آن در نظر گرفته شده است و نشان از کمترین و بیشترین میزان حس دانشجو نسبت به سؤال را دارد، انتخاب کند.
تاکنون دانشگاههای مطرح دولتی در اجرای کامل این طرح پیشقدم بودهاند، اما اهمیت این طرح آنقدر با ارزش است که دیگر دانشگاههای کشور هم در راستای بهبود سلامت روانی دانشجویان گام بردارند.