اروپاییان همچنان بر مقابله بــا تحریم‌های امریکا علیه ایران اصرار می‌کنند. جدید‌ترین موضع‌گیری، مربوط است به برونو لومر، وزیر دارایی فرانسه که گفته امریکا نمی‌تواند درباره همکاری تجاری اروپا با ایران تصمیم‌گیری کند و تحریم‌های امریکا علیه ایران را فرصتی خوانده که اروپایی‌ها از طریق آن، نهاد‌های مالی مستقل ویژه خود را تأسیس کنند، اما کارشناسان درباره جدی بودن مکانیسم جدید اروپا نیز ابراز تردید می‌کنند. نیویورک‌تایمز نوشته که مکانیسمی که اروپا پیشنهاد تأسیس آن را کرده، ژستی است برای نگه داشتن ایران در برجام.
«فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشست مشترک وزرای خارجه ایران و ۱+۴ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ضمن تشریح خطوط پیشنهادی اتحادیه اروپا برای حفظ منافع اقتصادی ایران در برجام، از ایجاد یک مکانیسم ویژه اروپایی برای حفظ مبادلات مالی با ایران سخن گفت که تا قبل از عملیاتی شدن تحریم‌های امریکا در آبان ماه ۱۳۹۷ شروع به کار خواهد کرد. این موضع‌گیری موگرینی فضایی از خوش‌بینی در حول و حوش توافق هسته‌ای با ایران ایجاد کرد، توافقی که موگرینی گفته که نه از منظر تأمین منافع اقتصادی بلکه از لحاظ امنیتی برای اروپا مهم است. طی هفته‌های اخیر، مقام‌های اروپایی مصرانه تأکید می‌کنند که ایجاد چنین مکانیسمی نه فقط راه را برای حفظ برجام هموار می‌کند، بلکه طرحی پایلوت برای سنجش تاب‌آوری اروپا در برابر جنگ تجاری است که امریکا در برابر اروپا کلید زده است، جنگی که البته پای چینی‌ها هم با ابعادی بزرگ‌تر به آن باز شده است. جدید‌ترین موضع، مربوط می‌شود به برونو لومر، وزیر دارایی فرانسه که روز گذشته خواستار این شد که اروپا از این مکانیسم به عنوان فرصتی برای استقلال عمل مقابل امریکا استفاده کند. لومر در یکی از صریح‌ترین موضع‌گیری‌هایی که مقام‌های اروپایی تا کنون از خود ابراز کرده‌اند گفته که امریکا نمی‌تواند درباره همکاری تجاری اروپا با ایران تصمیم‌گیری کند. او معتقد است تحریم‌های امریکا علیه ایران فرصتی است تا اروپایی‌ها نهاد‌های مالی مستقل ویژه خود را تأسیس کنند: «یقیناً نتیجه بحران با ایران، فرصتی برای آن است که اروپا نهاد‌های مالی مستقل خود را داشته باشد تا با هر کس که می‌خواهد تجارت کند.»وزیر دارایی فرانسه گفته که اروپا نیازمند «واکنش سریع» به این تحریم‌ها و حمایت از استقلال اقتصادی خود است. او ضمن انتقاد از سیاست‌های ترامپ در عین حال، گفته که ترامپ «انگیزه‌ای برای اروپای قدرتمندتر» است. لومر می‌گوید: «ترامپ تصمیم گرفته که جنگی تجاری آغاز کند. فکر می‌کند برنده این جنگ خواهد شد. اما این جنگ برنده‌ای نخواهد داشت.»یک روز قبل از این سخنان لومر، «ژان کلود یونکر» رئیس کمیسیون اروپا نیز طی سخنانی در برابر نمایندگان پارلمان اتریش بر ضرورت ایستادگی کشور‌های اروپایی مقابل امریکا جهت حفظ توافق هسته‌ای با ایران تأکید کرده است. یونکر بدون اینکه نامی از امریکا ببرد، گفته است: «اروپایی‌ها باید به عهد خود وفا کنند و با کسانی که حرف خود را تغییر داده‌اند، همراه نشوند. در این شرایط ما باید بیش از پیش از خودمان دفاع کنیم، زیرا شرکت‌های اروپایی نباید به دلیل تحریم‌هایی که یک کشور دیگر علیه ایران وضع کرده است، متحمل زیان شوند.»
ژست اروپایی
آیا اروپا درباره ایجاد مکانیسمی که فدریکا موگرینی از آن سخن گفته و رهبران اروپایی از آن دفاع می‌کنند، جدی است؟ اگر اروپا جدیت دارد، چقدر آمادگی دارد برای مقابله با امریکا در چارچوب این مکانیسم هزینه کند؟ این سؤال‌ها و ده‌ها سؤال دیگر، این روز‌ها برای مقام‌های سیاسی در تهران، سوالاتی جدی است که همچنان با شک و تردید به سمت پاسخ به آن می‌روند. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران جزو اولین کسانی است از مکانیسم اروپاییان خبر داد. نیویورک‌تایمز در روز‌هایی که ظریف در نیویورک بود، نوشت که وزیر خارجه ایران در مقایسه با گذشته به کارآمد بودن مکانیسم اروپایی‌ها خوش‌بین‌تر است، ولی تأکید ظریف بر این نکته که اگر این مکانیسم کارآمد نباشد، ایران از برجام خارج خواهد شد، نشان داد که حتی خوش‌بین‌ترین سیاستمداران ایرانی درباره چشم‌انداز همکاری با اروپا نیز نمی‌توانند ته‌مایه نگرانی از کارایی مکانیسم مالی اروپا را پنهان کنند.
دیگر ناظران با تردید بیشتری به کارایی مکانیسم اروپایی نگاه می‌کنند و با اشاره به این موضع‌گیری فدریکا موگرینی کمیسیونر سیاست خارجی اتحادیه اروپا که گفته «برجام از منظر امنیتی برای اروپا مهم است»، می‌گویند که اروپاییان در نهایت کار، مناسبات اقتصادی با ایران را هم از دریچه امنیتی، یعنی نگه داشتن ایران در برجام نگاه می‌کنند. روزنامه نیویورک‌تایمز دیروز در تحلیلی، ایجاد نهاد مالی برای حفظ مبادلات مالی با ایران را اساساً ژستی برای نگاه داشتن ایران در توافق هسته‌ای توصیف کرده است. نیویورک‌تایمز نوشته است: «سؤال‌های بزرگی درباره طرح اتحادیه اروپا برای ایجاد سامانه پرداخت پول به ایران وجود دارد. از جمله این سؤالات، موارد زیر است: «آیا چنین نهادی می‌تواند به حفظ مقدار معنادار تجارت با ایران منجر شود؟ آیا می‌تواند این اقدام را از تحقیقات مالی ایالات متحده، مخفی کند؟ آیا چنین مکانیسمی برای اینکه واقعاً مؤثر باشد، نیازمند استفاده دو دشمن بزرگ امریکا یعنی چین و روسیه خواهد بود؟»مکانیسم اتحادیه اروپا هم اهداف و کارکرد ساده‌ای دارد: این اتحادیه بایستی راهی ایجاد کند تا شرکت‌ها، در شرایطی که بانک‌های غربی همکاری نمی‌کنند، بتوانند پول را به داخل و خارج از ایران منتقل کنند. اما به نوشته نیویورک‌تایمز، عده زیادی به این طرح مشکوک هستند. نیویورک‌تایمز نوشته است: «برخی تحلیلگران گفته‌اند اتحادیه اروپا به احتمال زیاد اصلاً انتظار ندارد که چنین نظام پرداختی کاملاً ایجاد شود. به گفته این تحلیلگران، این مکانیسم، بیشتر ژستی به شمار می‌رود تا اروپایی‌ها ایران را به پایبندی به توافق هسته‌ای مجاب کنند.»به نوشته نیویورک‌تایمز، بزرگ‌ترین چالشی که احتمالاً اروپا در این راستا با آن مواجه خواهد بود، این است که شرکت‌های بزرگ غربی، اصلاً نیازی به این نهاد مالی نخواهند داشت، چون اصلاً قرار نیست تجارتی با ایران داشته باشند. شمار زیادی از شرکت‌های چندملیتی بعد از خروج امریکا از برجام، بازار ایران را ترک کرده‌اند. این روزنامه امریکایی نوشته است: «علاوه بر این، اتحادیه اروپا با چالش محتمل بزرگ دیگری هم روبه‌رو است؛ بانک‌ها احتمالاً تمایلی به داشتن هیچ‌گونه ارتباط با نهاد مورد بحث نخواهند داشت، زیرا این کار آن‌ها را در معرض تحریم‌های امریکا قرار می‌دهد. در صورتی که بانک‌های غربی با این نهاد مالی قطع ارتباط کنند، شرکت‌های اروپایی راهی برای جابه‌جا کردن پول از طریق آن نخواهند داشت.» به نوشته نیویورک‌تایمز، اتحادیه اروپا ممکن است بخواهد از یک نهاد دولتی، مثل «بانک سرمایه‌گذاری اروپا» برای انجام تراکنش‌های مالی از طریق نهاد مالی مورد نظر استفاده کند، اما چنین اقدامی، آن نهاد را هم در معرض تحریم‌های امریکا قرار می‌دهد. در گزارش نیویورک‌تایمز آمده است: «حتی اگر اتحادیه اروپا بتواند سامانه مورد نظر را ایجاد کند باید بتواند شرکت‌ها را متقاعد کند که این نهاد مالی قابل اعتماد است و آنقدر ایمن است که ایالات متحده قادر به نفود در آن نیست.»
غیر اروپایی‌ها مطمئن‌ترند
به رغم تحلیل‌های منفی درباره چشم‌انداز مناسبات تجاری اروپا یا ایران، ناظران درباره ادامه مبادلات تجاری ایران با کشور‌هایی مانند چین و در گام‌های بعدی، هند، خوش‌بین‌تر هستند، تا جایی که امریکا مجبور به عقب‌نشینی درباره تحریم‌های ایران شده است. رویترز دیروز به نقل از منبعی در دولت امریکا، گزارش داده که دولت دونالد ترامپ اعطای معافیت موردی از تحریم‌ها را برای بعضی مشتریان نفت ایران در دست بررسی دارد. بر اساس گزارش بی‌بی‌سی، یک منبع آگاه در صنعت نفت به رویترز گفته که هند می‌خواهد در ماه نوامبر، ماه آینده و موعد برگشت تحریم‌ها، از ایران ۹ میلیون بشکه نفت بخرد و بنا به گزارش‌های مختلف خریداران هندی نفت ایران هم برای آنکه به دلار معامله نکنند نفت ایران را به روپیه می‌خرند. چین، دیگر خریدار نفت ایران، با ثبات بیشتری درباره ادامه خرید نفت سخن گفته و تأکید کرده که به رغم تحریم‌های امریکا، به خرید از ایران ادامه خواهد داد. پایگاه امریکایی «بارونز» در مطلبی به تحریم‌های نفتی امریکا علیه ایران و احتمال بروز تنش و برخورد جدیدی میان پکن و واشنگتن با شروع تحریم‌های نفتی امریکا در چهارم نوامبر پرداخته است. در این مطلب آمده است: روابط چین و امریکا با نقطه عطف جدیدی در چهارم نوامبر مواجه خواهد شد؛ زمانی که واشنگتن تحریم‌های جدیدی برای اثرگذاری کامل جهت به صفر رساندن صادرات نفت ایران ـ. که هم اکنون ۷/۱ میلیون بشکه است ـ. اعمال کند. استفن برناک، تحلیلگر برجسته نفتی در شرکت PVM Oil Associates در لندن، در همین رابطه، گفته است: من انتظار ندارم چین با خواسته‌های امریکا در مورد ایران حتی به بهای بدتر شدن روابط میان دو کشور موافقت کند.
