خبرگزاری رویترز از تداوم خرید نفت ایران توسط هند در ماه آینده میلادی گزارش داده با وجود این که تحریم نفتی امریکا علیه ایران از روز یک شنبه چهارم همین ماه شروع میشود. بنابر این گزارش، شرکت ایندین اویل و پالایش و پتروشیمی مانگالور در این ماه به ترتیب ۶ و ۳ میلیون بشکه نفت از ایران میخرند و این میزان خرید برخلاف گزارشهای برخی رسانهها مثل بلومبرگ است که پیش از این مدعی شده بودند هند تسلیم فشارهای امریکا خواهد شد و خرید نفت از ایران با شروع تحریمها قطع خواهد کرد. گمانهزنی بر سر قطع خرید نفت از ایران از طرف هند چندان بیوجه نبود چرا که روابط نزدیک هند و امریکا در یک دهه اخیر و سفرهای مکرر مقامهای ارشد امریکایی مثل مایک پمپئو و جیمز ماتیس، وزرای خارجه و دفاع امریکا، در دو سه ماه قبل به هند این تصور را ایجاد کرده بودکه هند درخواست این مقامها برای به صفر رساندن خرید نفت از ایران را خواهد پذیرفت.
حالا نه تنها این گزارش رویترز خط بطلانی روی آن تصور کشیده بلکه روز جمعه به نقل از یک مقام ارشد در دولت امریکا، خبر از معافیتهای دولت امریکا برای برخی از کشورهایی داده که بعد از شروع تحریمهای نفتی علیه ایران به خرید نفت از ایران ادامه میدهند. این مقام ارشد به رویترز گفته: «در صورت اعطای چنین معافیتی کشورهایی که واردات نفت خود را از ایران متوقف نکردهاند از تحریمهای واشنگتن علیه تهران مستثنی خواهند شد.»این خبر رویترز در تناقض با ادعای جان بولتون، مشاور امنیت ملی امریکا، است که در روز قبل از این خبر رویترز گفته بود که هیچ معافیتی برای خریداران نفت ایران وجود ندارد و همان ادعای قبلی مبنی بر به صفر رساندن صادرات نفت ایران را تکرار کرده بود. هرچند که مقام تندرویی مثل بولتون این لحن تند علیه ایران را حفظ میکند، اما واقعیتی که دولت امریکا با آن مواجه شده برخلاف ادعاهای تکراری او است. واقعیت این است که امریکا در مرحله نخست از تسلیم چین در برابر تحریم نفتی ایران ناامید شد و حالا هم بعد از سفرهای مکرر مقامهای ارشدش به هند، از دهلی هم ناامید شده و حاضر است در قالب معافیتهای تحریمی به نوعی ادامه خرید نفت ایران توسط هند را تحمل کند.
دلایل مختلفی برای عدم تبعیت هند از سیاست رسمی امریکا در مورد به صفر رساندن خرید نفت از ایران قابل ذکر است که بیشک هم وجه اقتصادی دارند و هم سیاسی. به لحاظ اقتصادی، هند در شرایط فعلی امکان قطع خرید نفت از ایران را ندارد، حتی اگر امریکا معافیتهای تحریمی را هم به کار نبرد. دو عامل از هزینه واردات نفت، روند نزولی ارزش روپیه، واحد پولی هند، در ماههای اخیر، افزایش نیاز هند به نفت وارداتی و افزایش قیمت نفت مجموع عواملی است که باعث میشود هند با وجود شروع تحریمهای امریکا باز نتواند از خرید نفت ایران صرفنظر کند به خصوص اینکه ایران تسهیلاتی هم برای صادرات نفت خود به این کشور در نظر بگیرد. وجه سیاسی موضوع مربوط میشود به خط مشی راهبردی هند در مناسبات بینالملل که ریشه در سالهای دور و حتی دوران جنگ سرد دارد و دولت نارندا دامورداس مودی، نخستوزیر هند، هم در عرصه بینالملل بر مبنای این خط مشی عمل میکند. هند در جنگ سرد خط مشی احتیاطی در پیش گرفت تا با قرار نگرفتن در هیچ کدام از دو بلوک شرق و غرب، مناسبات خود را در حد وسطی از این دو بلوک تنظیم کند. به نظر میرسد که هند حالا هم بر اساس همین راهبرد عمل میکند و به همان سطح از نزدیکی روابط با امریکا، به روابطش با قدرتهای مقابل هم توجه دارد و شاهد این مدعا را باید در سفر اخیر ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، به دهلی نو و قرارداد خرید پنج سامانه اس ۴۰۰ روسیه و بیانیه مشترک هند و روسیه دید. هند در این بیانیه نه تنها حمایت خود را از برجام و «توسعه روابط اقتصادی مرسوم با ایران» تأیید کرده بلکه پیشنهاد روسیه برای مشارکت در نشست سهجانبه همراه با ایران و در حاشیه کنفرانس بینالمللی حمل و نقل ۲۰۱۸ را هم قبول کرده است. قرار است در این نشست موضوع حمل و نقل کالاهای هند از طریق ایران مورد بررسی قرار بگیرد. در این میان، باید به اهمیت بندر چابهار برای هند توجه کرد که از یک سو سرمایهگذاری هند در این بندر پاسخی است به سرمایهگذاری چین در بندر گوام پاکستان و از سوی دیگر، بندر چابهار در صادرات کالاهای هندی به افغانستان، کشورهای آسیای مرکزی و در نهایت روسیه نقش اساسی دارد. به این ترتیب، هند به اندازه کافی انگیزههای اقتصادی و سیاسی دارد که تمایلی به تبعیت از تحریمهای نفتی امریکا علیه ایران نداشته باشد و با وجود کاهش خرید نفت از ایران، به طور کامل تسلیم فشار امریکا نمیشود و خرید نفت از ایران را به صفر نمیرساند.