از آنجا كه موضوع پياده‌روي اربعين خود ماهيتي جهاني دارد و محدود به يك كشور نيست، هرگونه نگاه ملي و يك‌جانبه به اين حركت محكوم به شكست است و حوزه بهداشت و درمان نيز از اين قاعده مستثني نيست. تلاش در راستاي ارتقاي خودمراقبتي در زائران ايراني از طريق آموزش و ايجاد آمادگي براي زائران هر چند مي‌تواند خيلي از مشكلات بهداشتي و درماني را كاهش دهد، اما تا زماني كه بستر لازم در كشور عراق به عنوان كشور ميزبان فراهم نشود يا اقدامي براي ارتقاي رفتارهاي بهداشتي در ساير كشورهاي حاضر در پياده‌روي اربعين صورت نگيرد، بستر مناسبي براي انجام رفتارهاي درست بهداشتي در زائران ايراني نيز فراهم نخواهد شد. به‌طور مثال وقتي بر اهميت مسئله دست شستن به زائران ايراني تأكيد مي‌كنيم، اما از آن سو بستري و زمينه‌اي براي دست شستن فراهم نباشد، چرخه انتقال بيماري همچنان بر قوت خود باقي است. بنابراين نگاه صرفاً ملي به موضوع اربعين نگاهي ناكارآمد خواهد بود. اين در حالي است كه پياده‌روي اربعين بستري بسيار آماده براي ارتقاي خدمات بهداشتی درماني در كل منطقه شيعه‌نشين است، فرصتي طلايي براي ايجاد رفتارهاي بهداشتي، ارتقاي خدمات درماني و همكاري‌هاي مشترك در حوزه بهداشت و درمان بين كشورهاي شيعه‌نشين، بستري كه نمي‌توان از كنار آن به راحتي گذشت.
در اين راستا توصيه مي‌شود: 1- محتواهاي بهداشتي آماده شده براي زائران ايراني با توجه به ملاحظات فرهنگي مترتب بر كشورهاي حاضر در پياده‌روي اربعين به زبان‌هاي مختلف ترجمه شوند و در اختيار آنان قرار بگيرند. 2- مسائل بهداشتي از منظر ديني مبتني بر آيات و روايات براي مردم اين سرزمين‌ها تبيين گردد. 3- از ظرفيت دانشجويان بين‌الملل شاغل به تحصيل در ايران به عنوان سفيران سلامت در كشورهاي مربوطه استفاده گردد. 4- موكب‌هاي خدمت‌رساني پزشكي به صورت موكب‌هاي بين‌المللي طراحي شوند و در هر موكب تيم‌هاي پزشكي از كشورهاي متفاوت مستقر شوند تا بتوانند خدمات بهتري را به زائران اربعين ارائه كنند. در حوزه خدمات درماني به غير از دو نهاد متولي ارائه خدمات بهداشتي و درماني يعني وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و سازمان هلال‌احمر، بسياري از پايگاه‌هاي مردمي نيز سعي در ارائه خدمات درماني در ايام اربعين داشته‌اند از جمله موكب‌هاي بزرگ، هيئات مذهبي، پايگاه‌هاي بسيج جامعه پزشكي و بسياري از قرارگاه‌هاي جهادي. بنابراين تاكنون زحمات زيادي در حوزه ارتقاي مسائل بهداشتي و درماني در حوزه اربعين صورت گرفته ، اما اين ارائه خدمات درماني فاقد انسجام و تمركز لازم است. بسياري از موكب‌ها مستقل از ساير موكب‌ها و نهادها براي رفع نيازهاي درماني زائران اقدام كرده‌اند بدون اينكه از سوي متوليان اصلي ارائه خدمات بهداشتي و درماني نظارتي بر آنان شده باشد يا حتي نقشه‌اي از مراكز ارائه خدمات بهداشتي و درماني از تمامي اين مراكز تهيه و اطلاع‌رساني شده باشد. همچنين بسياري از نيروهاي متخصص در حوزه علوم پزشكي كه قصد خدمت‌رساني در ايام اربعين را داشته‌اند به‌دليل عدم انسجام لازم در ارائه خدمات در يافتن فضاي مناسبي براي ارائه خدمات بهداشتي و درماني دچار سردرگمي مي‌شوند و چون جايابي مناسبي انجام نمي‌گيرد با وجود نياز به حضور آنان در عرصه خدمت‌رساني پزشكي در ساير حوزه‌هاي خدمت‌رساني ورود مي‌كنند كه منجر به هدر رفت نيروي تخصصي و كارآمد مي‌شود.
در حوزه بهداشتي نيز تلاش‌هايي در جهت آموزش موكب‌داران و زائران قبل از ايام اربعين صورت گرفته و انجام مي‌گيرد، اما از تمامي ظرفيت موجود استفاده نشده است. يكي از موضوعات مهم در اين حوزه «نذر بهداشتي» است. منظور از نذر بهداشتي، نذر كردن در مواردي كه به مسائل بهداشتي- درماني زائران مرتبط مي‌شود، از اين ميان مي‌توان به مايع دستشويي، مايع ظرفشويي، شلنگ دار كردن سرويس‌هاي بهداشتي مسير، احداث سرويس‌هاي بهداشتي و حمام، تهيه سطل‌هاي زباله، كيسه زباله، دفع بهداشتي زباله، جعبه كمك‌هاي اوليه، تهيه دارو و تجهيزات پزشكي اشاره كرد. در حالي كه بسياري از افراد در حوزه اسكان و تغذيه براي زائران اباعبدالله (ع) هزينه مي‌كنند، اما توجه به رفع نيازهاي بهداشتي درماني زائران به دليل ناشناخته ماندن براي مردم، اغلب مورد غفلت واقع مي‌شود. معرفي اين دست از نيازها براي مردم زمينه استفاده از ظرفيت‌هاي مردمي براي حل مشكلات بهداشتي زائران اربعين را مرتفع مي‌سازد. ظرفيت‌هاي زيادي در شبكه‌هاي پيام‌رسان، خبرگزاري‌ها و سايت‌هاي فعال در حوزه اربعين، هيئات مذهبي، منابر روحانيون براي آموزش زائران و موكب‌داران در حوزه آموزش مسائل بهداشتي وجود دارد.
هيئت علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران
