قرار بود مسجد سفید مراغه را فقط بازسازی کنند که نسلهای آینده هم از این بنای تاریخی بهرهمند شوند. بنایی هندسی که مبنای ساخت مساجد بسیاری در کشور بوده و از قدمتی بالای ۶۰۰ سال برخوردار است. حالا در نبود نظارت کارشناسان میراث فرهنگی این بنا ترمیم شده و با پیشرفت فیزیکی ۹۵ درصدی هم روبهروست. با این حال دیگر نه خبری از ارزش تاریخی بنا به دلیل حذف ساختار آن هست و نه جاذبهای برای گردشگری محسوب میشود. چراکه به جای مرمت تمام ساختار بنا را تغییر دادهاند و با مصالح امروزی آن را نوسازی کردهاند. اتفاقی که در سکوت مسئولان برای آثار باستانی بسیاری در حال به وقوع پیوستن است.
مسجد سفید به عنوان یکی از آثار تاریخی استان آذربایجان شرقی شناخته میشود که در شهرستان مراغه قرار دارد. اثری باستانی که به دلیل ساختار هندسی و معماری منحصر بهفردش به عنوان یکی از مبناهای اصلی ساخت بناها و مساجد تاریخی بسیاری در کشور معرفی میشود. بنایی که قدمت آن به حدود ۶۰۰ سال قبل بر میگردد و به دوره شاه طهماسب صفوی تعلق دارد. از همین رو این اثر باستانی در سال ۸۲ به شماره ۹۱۸۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و حدود ۱۵ سالی هم میشود که موضوع بازسازی آن از سوی کارشناسان میراث فرهنگی مطرح شده است. بنابر این در سال ۹۱ مسئولان وقت کار مرمت مسجد را به صورت جدی آغاز کردند و حالا به گفته کارشناسان از پیشرفت ۹۵ درصدی هم برخوردار است. جدا از اینکه مرمت مسجد در بهار ۹۱ آغاز شد و قرار بود زمستان همان سال نیز به اتمام برسد و حالا شش سال است که از زمان مقرر شده میگذرد، این بنای تاریخی حالا که به مرحله بهرهبرداری نزدیک شده است، به گفته کارشناسان دیگر ارزش تاریخی خود را از دست داده است. موضوعی که به دلیل مرمت ناشیانه صورت گرفته است و انگشت اتهام را به سمت میراث فرهنگی که در زمان مرمت چنین اثر مهمی کارشناسانش حضور نداشتند نشانه میرود. در حال حاضر دیگر خبری از آن ساختار هندسی مسجد نیست و نمای آن با مصالح امروزی نوسازی شده است. بنایی که روزگاری به عنوان یک اثر تاریخی و یکی از چند جاذبه اصلی شهرستان مراغه معرفی میشد.
نوسازی به جای بازسازی بنای تاریخی
مراغه به «شهر مسجدهای تاریخی و چوبی» در آذربایجان شرقی شهرت دارد. شهری که در سالهای اخیر به دلیل کمبود اعتبار و برخی از کم توجهی و بیمهریهای متولیان در راستای نگهداری و مرمت مساجد تاریخی در آستانه از دست دادن یکی از جاذبههای تاریخی خود است. این شهرستان با ۱۰ مسجد شاخص تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی میراث، از نظر معماری اسلامی و میراث ماندگار معنوی، از جمله شهرهای صاحب سبک و شهرت در بین شهرهای مختلف کشور به حساب میآید. مساجد تاریخی این شهرستان شامل «مسجد قاضی»، «ملا معزالدین»، «شیخ تاج»، «شیخ بابا»، «ملا رستم»، «زری (ضریر)»، «ریحان»، «سفید (آق)»، «ملامحمود»، «طاق» و «شجاع الدوله» میشود که نمونههایی از سبک الهام بخش معماری اسلامی را در خود به یادگار دارند. با این حال آنچنان که باید و شاید به این بناهای ارزشمند تاریخی توجه نمیشود و گواه این ادعا نیز همین موضوع مرمت ناشیانه مسجد سفید است. در این خصوص یعقوب طالبی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراغه با اشاره به اینکه اجرای مرمت مسجد سفید به دلیل کمبود اعتبارات با وقفهای طولانی همراه بود، میگوید: «هزینه بر بودن و لزوم استحکام بنا در بخش داخلی موجب استفاده از برخی مصالح غیرسنتی از جمله آهن و گرانیت شده است و به زودی عملیات ترمیم بنا به اتمام میرسد.» مدیرعامل انجمن تاریخ پژوهان مراغه با اشاره به صحبتهای رئیس میراث فرهنگی مراغه در خصوص استفاده از مصالح غیر سنتی تأکید میکند: «در مرمت بناهای تاریخی باید حفظ اصالت بنا در آثار تاریخی رعایت شود. با این حال مرمت انجام شده در بنای مسجد سفید بیشتر نوسازی بوده و بازسازی نقشی در آن نداشته است.» سیدهادی موسوی ادامه میدهد: «عدم حضور کارشناسان میراث فرهنگی در حین بازسازی آثار باستانی، زمینه ساز احیای آثار بدون در نظر گرفتن شرایط مرمت بوده و منجر به ایجاد مشکلات عدیده در این زمینه شده است.» لازم به ذکر است که در گذشته مسجد سفید مستطیل شکل بوده و عرض آن دو برابر طولش و دارای سه ستون چوبی مقرنس کاری شده با پای ستونهای سنگی و سقف نقاشی شده بوده است که حالا از این معماری منحصر به فرد فقط ستونها و سقف چوبی باقی مانده است.