محققان کشورمان از سال ۲۰۱۳ تاکنون، جهشی اساسی در تولید مقالات با کیفیت بالای جهانی داشتهاند. بسیاری از این مقالات هم دارای ارجاعات بالایی هستند، اما برخی نهادهای اجرایی کشور، نیمنگاهی هم به آنها نمیکنند.
مؤسسه تامسون رویترز (مجلات ISI) از بین حدود ۲۰۰ هزار نشریه، ۱۵ هزار مورد را گزینش کرده که از بهترینهای همه علوم، علوم اجتماعی، علوم انسانی و هنر است و مقالات آنها را نمایه کرده و در معرض دید جهانیان قرار میدهد. هدف از نمایهسازی، فقط رؤیتپذیری است تا دانشمندان جهان از پژوهشهای همدیگر آگاه شده و از کار تکراری پرهیز شود و همچنین نوشتههای علمی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و علم به کمال برسد.
استراتژی توسعه صنعتی نداریم
در همین زمینه رئیس جهاد دانشگاهی با بیان اینکه مقالات ما در مجلات ISI چاپ میشود و کشورهای خارجی از آن استفاده میکنند، اما خودمان از آن بیبهره میمانیم، گفت: «ما هنوز بعد از ۴۰ سال از انقلاب اسلامی استراتژی توسعه صنعتی نداریم و به همین شکل در حوزه کشاورزی، اقتصادی و صنعتی و سایر حوزهها که باید اولویتبندی داشته باشیم، آنطور که باید و شاید نداریم.»
حمیدرضا طیبی با بیان اینکه صنعتگر و سرمایهگذاری صنعتی ما باید در همان حوزهها که نیاز دارد، به دانشگاه مراجعه کنند، افزود: «برخی ایراد میگیرند که مطالب دانشگاهی چه ربطی به کشور دارد و مقالات دانشجویان دکتری در خارج از کشور مورد استفاده قرار میگیرد؛ در حالی که باید بگوییم ما نه میتوانیم از علم عقب بمانیم و این مطالب را منتشر نکنیم و هم باید فاصله خود را جبران کرده و از فاصله علم دنیا عقب نمانیم و از آن طرف هم بتوانیم مسائل روز کشور را هم حل کنیم.»
افزایش شیب رشد علمی کشور
نمایه یک مقاله و اثر علمی در ISI با همه ایرادات جزئی که میتواند داشته باشد، نه تنها موجب گسترش مرزهای دانش با شتاب عالی میشود، بلکه به پژوهشگر، وجهه بینالمللی میبخشد.
از آن مهمتر هرچه تعداد دانشمندان پراستناد یک کشور در فهرست مراکز علمسنجی جهان بیشتر باشند، اعتبار بینالمللی علمی آن کشور افزایش مییابد و خوشبختانه شیب رشد علمی کشور بسته به نشر بینالمللی آثار هماکنون رو به رشد است. ضرورت مأموریتگرا شدن فعالیتهای مرکز تحقیقات علمی کشور هم موضوعی است که باید بر آن تأکید کرد.
چندی قبل رئیس جدید مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور هم بر مأموریتگرا شدن فعالیتهای این مرکز تأکید کرد و گفت: «این مرکز میتواند به بازوی مطمئنی برای معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم تبدیل شود. با استفاده از توان علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور میتوان مشاورههای خوبی در حوزه علم و فناوری به وزارت علوم ارائه داد.»
بنمایه فکری وزارت علوم
وحید احمدی با تأکید بر اینکه به نظر من مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور از جایگاه بالایی برخوردار است، اظهار کرد: «بر این اساس در سالهایی که در وزارت علوم در بخش معاونت پژوهش و فناوری مشغول به کار بودم، وظایف مختلفی را به این مرکز واگذار کردم. واگذاری تدوین بخش پژوهش و فناوری برنامه ششم در این مرکز از جمله این امور بود.»
معاون پژوهشی سابق وزیر علوم با تأکید بر اینکه این مرکز بازوی مطمئنی برای معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم خواهد بود، افزود: «این مرکز بنمایه فکری وزارت علوم خواهد بود. از این رو باید از سوی وزارت علوم مسئولیتهایی به این مرکز واگذار شود و در این راستا بر مأموریتگرا شدن این مرکز تأکید دارم.»
از مونتاژ کردن فاصله بگیریم
اما این نکته را هم باید مد نظر داشت که سنجش تولیدات علمی بر مبنای معیارهای مختلف باید صورت گیرد و نیازی هم نیست که به فکر ساختار ویژهای باشیم تا این کار را انجام دهد؛ چراکه بیم آن میرود از استانداردهای علمی جهان دور شویم و برای خود باتلاقی بسازیم که نتوانیم از آن بیرون آییم.
این که پژوهش کاربردی انجام شود که نوآوری علمی و خروجی داشته باشد و مشکلی از جامعه را حل کند، یک وظیفه دیگر اعضای هیئت علمی، علاوه بر انجام تحقیقات منجر به خروجی مقاله است. عضو هیئت علمی به فراخور نوع رشته و تخصص خود باید هر دو را همزمان انجام دهد.
اگر قرار باشد که تحقیقات بنیادی منجر به گسترش مرزهای دانش و در نتیجه تولید مقاله را کلاً در کشور کنار گذاشت و همه سراغ پژوهشهای غیرکاربردی بروند، نتیجهاش مونتاژ و درجا زدن است.