محمدرضا سوري
كاهش بارندگي دركنار مصرف بي رويه در برخي از استانهاي كشور ازجمله معضلاتي است كه موجب شده تا بسياري از اين مناطق دچار بحران شوند، كه دراين ميان مي توان به وضعيت قرمز آبي استان سمنان اشاره كرد موضوعي كه موجب شد تا استاندار سمنان با بیان اینکه از ۲۸ دشت موجود در استان سمنان ۱۵ درصد از نظر برداشت آبی ممنوعه و ۱۳ دشت نیز فاقد ظرفیت بهره‌برداری منابع آبی است، بگويد:« اين مهم باعث شده تا سمنان به يكي از استانهاي محروم از منابع آبی محروم تبديل شود.» اين درحالي است كه به گفته برخي از كارشناسان انتقال آب از درياي خزر وتصفيه پسابهاي توليدي مي تواند تا حدودي اين استان را از اين شرايط بحراني نجات دهد.
******
ادامه خشکسالیها و کم آبی در سالهای اخیر به معضل تامین آب در سمنان افزوده است دراين ميان، پراکندگی بارش های سالانه موجب شد که برخی از منابع ذخیره آب های سطحی مانند سد شهیدشاهچراغی دامغان ذخیره چندانی نداشته باشد و بر دامنه نگرانی ها افزوده شود.
متوسط بارندگی در سال زراعی جاری حدود 75 درصد کمتر از سال گذشته بوده است و بارش هم به طور عمده در مناطق شرق سمنان باریده است و مناطق مرکزی، شمال ، شمال شرق و شمال غربی استان بهره چندانی از بارش های زمستانی نبرده است و تاکید بر صرفه جویی و مصرف بهینه و رعایت الگوی مصرف همچنان اولویت کاری مسوولان دستگاه های اجرایی برای رفع این چالش قرار دارد.
بنا بر اظهارات مسوولان، منابع زیر زمینی سمنان با کمبود 143 میلیون متر مکعبی آب مواجه است و این چالش، توسعه شهرها و رشد صنایع در این استان را با مشکل مواجه کرده و مانع اصلی در اجرای برنامه های اقتصادی و طرح های توسعه ای در این استان است.
اين درحالي است كه در استان سمنان حدود یک میلیارد و 250 میلیون مترمکعب آب در سال تولید می شود که 87 درصد در بخش کشاورزی، حدود هشت درصد در بخش صنعت و خدمات و حدود پنج درصد در بخش آب آشامیدنی مصرف می شود.
با وجود اينكه میانگین سرانه مصرف آب در کشور حدود 200 لیتر در شبانه روز و در استان بیش از 700 هزار نفری سمنان 160 لیتر و کمتر از میانگین کشوری است.
به گفته مسئولان آبفاي استان،75 درصد از آب آشامیدنی استان از قنات و چاه ها و حدود 40 درصد آب شهرستان سمنان از چشمه روزیه تامین می شود.
28دشت سمنان دچار بحران آبي
با وجود آنكه حدود 30 سال پیش سمناني ها با حفر 13 متر از عمق زمین به آب دسترسی داشتند، اما امروزه ز باید 300 متر برای رسیدن به آب چاه حفر شود كه این مهم زنگ خطر و هشداری بزرگ برای منطقه محسوب می‌شود.
استاندار سمنان با بیان اینکه از ۲۸ دشت موجود در استان سمنان ۱۵ درصد از نظر برداشت آبی ممنوعه و ۱۳ دشت نیز فاقد ظرفیت بهره‌برداری منابع آبی است، ادامه مي دهد:« اين مهم باعث شده تا سمنان به يكي از استانهاي محروم از منابع آبی محروم تبديل شود.»
علیرضا آشناگر با اشاره به کسری ۱۵۰ میلیون متر مکعبی مخزن آب های زیرزمینی در استان سمنان، خشکسالی‌های متعدد و کمبود بارش را از جمله مشکلات این استان در تامین آب برای مصارف بخش های مختلف عنوان كرده ومي افزايد: «بارش سالانه ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلی متری به اندازه‌ای نیست که بتوان از آن برای توسعه بخش کشاورزی بهره برد.»
اين درحالي است كه با توجه به اهميت بخش كشاورزي در اقتصاد بيشتر مردم منطقه لذا اين مهم تامين آب مورد نيازاين مردم منطقه را به شدت حياتي كرده است.
استاندار سمنان با بيان اينكه لازم است تا الگوهاي سابق كشاورزي دراستان جاي خودرا به روشهاي نوين دهد مي گويد:« باید کشت محصولات پر آب بر به کشت های پاییزه و زمستانه تبدیل شود.»
توجه به اجرای الگوی کشت به عنوان یکی از مهمترین اولویت‌های استان سمنان در بخش کشاورزی است و با توجه به اینکه استان سمنان خاستگاه کشت پسته در کشور محسوب می شود، افزایش سطح زیر کشت این محصول استراتژیک و با ارزش افزوده بالا مي تواند نقش مهمي در حفظ كشاورزي دراين استان ايفا كند.
وعلاوه بر آن بر لزوم توسعه کشت های گلخانه‌ای در این استان به عنوان دیگر سیاست مهم دولت برای مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی بر ضرورت خروج محصولات کشاورزی پر آب بر از الگوی کشت این استان است .
همچمين لزوم احیای باغات اطراف شهر سمنان و استفاده از پساب شهر سمنان برای مصرف در بخش کشاورزی، و توسعه آبخیزداری و آبخوانداری و نیز همکاری سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان برای واگذاری اراضی فاقد ظرفیت کشاورزی این استان در راستای اقدامات توسعه ای در استان سمنان از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
آسيب دشت های سمنان از برداشت های بی‌رویه آبهای زیرزمینی
كاهش بارندگي ها در كنار ادامه دار شدن خشكسالي ها ازجمله دلايلي است كه سبب شده تا افزايش برداشتها آسيب جدي به دشتهاي سمنان زده وسبب فرونشست در اين مناطق شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای سمنان با بیان این که اکنون این استان با 150تا 180 میلیون مترمکعب کسری مخازن آب مواجه است، مي گويد: «به دلیل اضافه برداشت از ذخایر زیرزمینی مشکلات زیادی در دشت های سمنان ایجاد شده است در حالی که تامین آب لازم نقش موثری در توسعه استان دارد.»
اتابک جعفری مي افزايد:« استان سمنان دارای یک میلیارد و 250 تا 300 میلیون متر مکعب آب زیرزمینی و سطحی است که 87 درصد از آب استحصالی در این استان کویری، در حوزه کشاورزی، چهار درصد در بخش صنعت و 9 درصد نیز در بخش شرب به مصرف می رسد. »
اين درحالي است كه از 26 دشت موجود در استان سمنان 13 دشت نقطه بحرانی و ممنوعه برای برداشت تشخیص شده که هرگونه برداشت آب در این دشت ها ممنوع است و مجوزی برای اجرای طرح های کشاورزی و صنعتی در این دشت ها داده نمی شود و سایردشتها با وجود ممنوعه نبودن، فاقد ظرفیت آبی است ومجوزی برای کشاورزی در آنها صادر نمی شود.
آمارها نشان مي دهد، 76 درصد از کسری آب 150 تا 180 میلیون متر مکعبی استان سمنان مربوط به چهار دشت میامی، گرمسار، سمنان و دامغان و بقیه نیز مربوط به 22 دشت دیگر است.
يكي از معضلات آبي در سمنان وجود سه هزار و 850 حلقه چاه کشاورزی آب در استان سمنان است که ازاين تعداد حدود 250 چاه آب غیر مجاز است،كه با بسته شدن آنها سالانه بین شش میلیون متر مکعب از برداشت غیر مجاز آب نیز جلوگیری می شود که می تواند برای تغذیه منابع زیر زمینی مورد استفاده قرار گیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای سمنان مي گويد:« برداشت هاي غير مجازآب در 15 سال اخیر، آب زیرزمینی در دشت ها هر ساله به طور متوسط حدود 70 سانتی متر افت كند. »
اين درحالي است كه مهم ترین راه کارها برای برون رفت از کم آبی در این استان کویری کشور را طبق مصوبه شورای عالی آب، نصب کنتور آب بر چاه های کشاورزی، پرکردن چاه های غیر مجاز، جلوگیری از اضافه برداشت، فرهنگ سازی و به کارگیری تشکل های غیردولتی برای حفاظت از دشت های ممنوعه و کم آب اعلام کرد.
جعفری، انتقال آب دریای خزر و نکاء رود به سمنان، باروَری ابرها، صرفه‌جویی در مصرف آب را مهم ترین راه کار برای برون رفت از وضعیت فعلی کم آبی در این استان عنوان کرده ومي گويد:« با این راه کار و تغذیه مصنوعی دشت ها و ایجاد موانع برای نگهداشت آب ناشی از بارش های فصلی در منطقه می توان حداقل در یک دوره بلند مدت 20 ساله، مشکلات آب را در سمنان حل کرد. »
جعفری یادآور مي شود:« اگر انتقال آب از دریای خزر به این استان صورت نگیرد، شاهد کاهش کیفیت آب در منطقه خواهیم بود و هیچ طرحی برای توسعه استان سمنان در حوزه کشاورزی و صنعتی نیز قابلیت اجرا شدن نخواهد یافت. »
آمارها نشان مي دهد، بارندگی های سال 94 نسبت به سال گذشته در استان سمنان بیشتر شد، ولی به دلیل مقطعی بودن و منجر به سیل شدن، در عمل، به آورد رودخانه ها تبدیل نشد و آبدهی روخانه، چشمه ها و قنات های استان سمنان در سال جاری منفی بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای سمنان با اشاره به این که در سال 94 تمام چاه های آب کشاورزی به کنتور هوشمند آب و برق مجهز شد، مي افزايد: «حدود 2 هزار چاه مشمول تجهیز به کنتور هوشمند آب و برق در استان سمنان بود که با همکاری بهره برداران، طرح هوشمند سازی کنتور این چاه ها به اتمام رسید. »
وی به مسدود کردن حدود 90 درصد از چاه های غیرمجاز در سال گذشته در استان سمنان اشاره و خاطرنشان مي كند :« سمنان تنها استان کشور است که تمام چاه های غیرمجاز را تعیین تکلیف کرده است. »
اين درحالي است كه بر این اساس و در اجرای طرح تعادل بخشی، شرکت آب منطقه ای در سال 94 تعداد 276 چاه غیرمجاز با ظرفیت سه میلیون و 99 هزار مترمکعب پُر و مسلوب شد و اضافه برداشت 20 چاه به میزان چهار میلیون و 94 هزار مترمکعب کنترل شد.
به گفته وی ، میزان حجم صرفه جویی شده بر اساس ماده های 11 و 12 در مورد 28 حلقه چاه به میزان یک میلیون و 93 هزار مترمعکب و تغذیه مصنوعی 13 حلقه چاه به ظرفیت چهار میلیون و 54 هزار مترمکعب در سال 94 در قالب طرح تعادل بخشی در استان سمنان انجام شد.
