جوان آنلاین: طبق اطلاعات ارائه‌شده از سوی مرکز آمار ایران، رشد اقتصادی در بخش کشاورزی طی شش ماهه اول سال جاری منفی ۲/۳ درصد، بخش نفت و گاز ۶/۲۵، معادن ۷/۱، صنعت ۶/۲، تأمین آب، برق و گاز طبیعی منفی ۳/۶، ساختمان ۹/۲ و خدمات ۵/۷ درصد بوده است. رشد ۶/۲۵ درصدی بخش نفت و گاز در تابستان ۱۴۰۲ در رشد اقتصادی به باور کارشناسان، نتیجه تمرکز راهبردی دولت بر شرکت‌های دانش‌بنیان و مشارکت آن‌ها در بخش نفت و گاز است. توسعه و استفاده از توانمندی‌های فنی و مهندسی داخلی، همراه با بومی‌سازی تجهیزات، نه تنها اثرات محدودیت‌های تجاری بین‌المللی را کاهش داده، بلکه باعث رشد اقتصادی ایران نیز شده است.
سازوکار «تولید بار اول» همراه با همکاری صنعت نفت و شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند، به عنوان محرک اصلی توسعه بخش نفت و گاز ایران و متعاقب آن رشد اقتصادی ظاهر شده و تأکید دولت بر سرمایه‌گذاری در طرح‌های تولید بار اول و بومی‌سازی تجهیزات، بازار تضمین‌شده تجارت نفت خام ایران را گسترش داده است. این گسترش بازار که به واسطه توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان تسهیل می‌شود، زیربنای تحقق ظرفیت رشد اقتصادی بخش نفت و گاز را ایجاد می‌کند.
رشد اقتصادی مورد بحث در شرایط تحریمی کامل و بر اثر اجرای سیاست‌های موفق در زمینه بازطراحی تجارت انرژی و به‌کارگیری توان شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه نفت و گاز بوده که «تولید بار اول» تجهیزات راهبردی صنعت پالایشگاهی زمینه‌ساز حضور ایران در پالایشگاه‌های فراسرزمینی بوده است.
بخش نفت و گاز نقش مهمی در توسعه اقتصادی ایران دارد. این کشور با ذخایر عظیم نفت و گاز، ظرفیت مشارکت قابل توجهی در بازار‌های جهانی انرژی دارد، با این حال، روش‌های سنتی تجارت نفت به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی با چالش‌هایی مواجه شده است. در پاسخ، دولت ایران به اهمیت شرکت‌های دانش‌بنیان در پر کردن شکاف و محرک رشد اقتصادی در بخش نفت و گاز پی برده است.
دولت رویکردی راهبردی برای مقابله با چالش‌های پیش روی تجارت نفت کشور در پیش گرفته و به جای تکیه بر بازار‌های سنتی، بر سرمایه‌گذاری در کشور‌هایی متمرکز شده است که یا تحریم شده‌اند یا با ایران همسو هستند، اما زیرساخت‌های پالایشگاهی نیمه‌فعال یا مستهلک دارند. این کشور‌ها نیازمند بازسازی و نوسازی هستند و فرصتی را برای شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم می‌کنند تا با تخصص فنی و مهندسی خود مشارکت کنند.
هدف ایران از مشارکت با این کشور‌ها و ارائه خدمات فنی، سهامدارشدن در پالایشگاه‌های فراسرزمینی است. این رویکرد نه تنها بازاری را برای تجارت نفت خام ایران تضمین بلکه حضور این کشور را در صنعت جهانی نفت نیز تقویت می‌کند.
با تخصص شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان پالایشگاه‌ها را بازسازی و نوسازی کرد و جایگزین تجهیزات گلوگاه و بهبود فرایند‌های تولید شد. مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه بخش نفت و گاز ایران فراتر از بازسازی پالایشگاه‌هاست. آن‌ها همچنین نقش مهمی در بهبود استخراج نفت و گاز از میادین کشور دارند. این شرکت‌ها با به حداقل رساندن ضایعات و بهینه‌سازی فرایند‌های استخراج و انتقال، به یک صنعت نفت و گاز کارآمدتر و مقرون‌به‌صرفه‌تر کمک می‌کنند.
محوریت اصلی تحقق این سیاست مهم، به‌کارگیری مناسب صنعت نفت و گاز ایران از توان داخلی کشور بوده است؛ ذیل سازوکار تولید بار اول، دولت با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان بر سرمایه‌گذاری در بومی‌سازی تجهیزات متمرکز شد و توانست بعد از تأمین نیاز داخل، به بازسازی پالایشگاه‌های نیمه‌فعال و مستهلک نیز بپردازد، از همین رو شرکت‌های دانش‌بنیان نقش مهمی در توسعه تجارت و رشد اقتصادی بخش نفت و گاز ایران دارند.
دولت با هدف تأمین بازار تضمینی برای تجارت نفت خام، راهبردی را اتخاذ کرده که شامل کنار گذاشتن روش سنتی تجارت نفت و تکیه بر توان فنی و مهندسی داخلی است. این رویکرد به ایران اجازه می‌دهد در کشور‌هایی که در حال حاضر تحریم یا همسو با ایران هستند، سرمایه‌گذاری کند که زیرساخت‌های پالایشگاهی نیمه‌فعال و قدیمی نیاز به بازسازی و نوسازی دارند. ایران با جایگزینی تجهیزات گلوگاه و بهبود فرایند‌های تولید، می‌تواند این پالایشگاه‌ها را احیا کند. برای تحقق این امر دولت به شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند در صنعت پالایشگاهی روی آورده است. ایران در ازای ارائه خدمات فنی و مهندسی، سهامدار پروژه‌های پالایشگاهی فراساحلی می‌شود. این نه تنها بازار نفت خام آن را تضمین می‌کند، بلکه باعث رشد بخش نفت و گاز ایران می‌شود.
نزدیک‌شدن به هدف‌گذاری رشد سالانه اقتصادی
محمدرضا میرتاج‌الدینی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس در گفتگو با «جوان» با اشاره به این موضوع که رشد اقتصادی شش ماهه اول سال نویدبخش پیشرفت‌های بیشتر اقتصادی و صنعتی در کشور است، تصریح کرد: بخش اعظمی از رشد اقتصادی نیمه اول سال را مرهون بخش نفت و گاز هستیم.
وی ادامه داد: سیاستگذاری‌های درست دولت در زمینه بازارسازی برای فروش نفت، صدور خدمات فنی و مهندسی به دیگر کشور‌ها و استفاده از تولیدات بار اول بستری برای افزایش رشد اقتصادی کشور و نزدیک‌شدن به اهداف برنامه توسعه مهیا کرد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس خاطرنشان کرد: در سیاست همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های هدف پرداختیم. از سوی دیگر، توانستیم از طریق نوسازی پالایشگاه‌های نیمه‌کاره دیگر کشور‌ها به فروش نفت خود مبادرت کنیم.
میرتاج‌الدینی گفت: اعتماد به توان داخلی و دانش‌بنیانی کشور نیز در به دست آمدن رشد اقتصادی ۵/۷ درصدی در نیمه اول سال مؤثر بود. زمینه این امر با قانون ترک تشریفات مناقصه و طرح تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فراهم شد.
وی ادامه داد: از طریق قانون ترک تشریفات مناقصه برای دانش‌بنیان‌ها و تولیدات بار اول بازارسازی خوبی انجام دادیم. وزارت نفت بیشترین استفاده را از این فرصت کرد و به استفاده از دستاورد‌های دانش‌بنیانی و تولید بار اول بدون نیاز به برگزاری تشریفات مناقصه روی آورد.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس خاطرنشان کرد: در نتیجه اعتماد به توان داخلی در دولت سیزدهم توانستیم به صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های دیگر بپردازیم. تجهیز پالایشگاه‌های نیمه‌کاره را در بیرون از مرز‌ها در دستور کار قرار دهیم و در نهایت بازارسازی تضمینی برای فروش نفت کشور داشته باشیم.
وی ادامه داد: به این ترتیب، به جای چشم دوختن به نتیجه مذاکرات، با اتخاذ یک سیاست اقتصادی و انرژی فعال در شرایط تحریمی کامل به حیات خود ادامه دادیم و در بازار‌های انرژی منطقه و جهان حضور فعالی داشتیم.
میرتاج‌الدینی ادامه داد: در حوزه بومی‌سازی محصولات تا جایی پیش رفتیم که در برخی زمینه‌ها مانند کاتالیست به صادرات محصول نیز پرداختیم. بومی‌سازی محصولات برای‌مان صرفه‌جویی ارزی ۶۸ هزارمیلیارد تومانی به ارمغان آورد و ما را از واردات بی‌نیاز کرد. تمامی این روند‌ها به رشد اقتصادی شش ماهه اول سال کمک کرد.
وی در پایان تأکید کرد: تجربه به ما ثابت کرده است پیشرفت جز از رهگذر حمایت از تولیدات داخل و تکیه بر توان دانش‌بنیانی کشور میسر نیست. عملکرد وزارت نفت در سال‌های گذشته در زمینه استفاده از تولیدات بار اول و محصولات دانش‌بنیان قابل قبول بوده است و امیدواریم استفاده از تولیدات داخل در دیگر صنایع نیز مدنظر قرار گیرد.
جمع‌بندی
شرکت‌های دانش‌بنیان به عنوان پل اصلی توسعه تجارت و رشد اقتصادی در بخش نفت و گاز ایران هستند. مشارکت آن‌ها در بازسازی پالایشگاه، بهبود فرایند‌های استخراج و بومی‌سازی تجهیزات برای توسعه اقتصادی ایران بسیار مهم است. ایران با پذیرش رویکرد‌های نوآورانه و استفاده از توانمندی‌های داخلی، توانسته است چالش‌های محدودیت‌های تجاری بین‌المللی را پشت سر بگذارد و بخش نفت و گاز خود را به سمت رشد پایدار سوق دهد.
