جوان آنلاین: شهرسازی و مدنیت دو دستاورد گرانبهای بشر در طول تاریخ بوده‌اند. با این حال، همزمان با رشد و گسترش شهرها در طول زمان، قسمت‌هایی از آن‌ها همانند اجزای یک دستگاه دچار فرسودگی شده و به ترمیم و رسیدگی نیاز پیدا می‌کنند. بافت‌های فرسوده شهرها علاوه بر تحمل بار مسائل کالبدی و فیزیکی، از لحاظ اجتماعی و فرهنگی هم دچار مشکل هستند و در واقع از چرخه اقتصادی شهر خارج شده‌اند. وضعیت سکونتگاه‌های حاشیه‌ای در ایران بسیار خطرناک شده است و آمار وجود بیش از ۷۵ هزار هکتار بافت فرسوده و یک میلیون و ۴۰۰ هزار بنای ناپایدار در این مناطق می‌تواند سندی برای یک بحران باشد. آن‌طور که مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران گفته است حدود ۶۰ درصد سکونتگاه‌های حاشیه‌ای خاکی هستند و همین آمار می‌تواند میزان حساسیت در این عرصه را نشان دهد.
از آنجا که تراکم جمعیتی و ساختمانی در بافت‌های فرسوده شهر‌های بزرگ به‌دلیل قیمت نسبتاً پایین‌تر زمین و ساختمان در آن‌ها به طور قابل توجهی بالاست و از طرف دیگر آسیب پذیری این بافت‌های شهری در مقابل حوادث و بلایای طبیعی و... بسیار بالاتر از سایر قسمت‌های شهری است، بنابراین رسیدگی و ساماندهی به این بافت‌ها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. هرگونه فعالیتی در جهت ساماندهی به بافت‌های فرسوده نیازمند شناخت دقیق از ویژگی‌های مختلف این بافت‌ها در مناطق مختلف شهری است.
آن‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهند بیش از ۶۰درصد سکونتگاه‌های حاشیه‌ای خاکی است. ایران بالای ۷۵ هزار هکتار بافت فرسوده دارد و در این مناطق یک میلیون و ۴۰۰ هزار بنای ناپایدار وجود دارد و این بافت‌های فرسوده مانند بمبی خاموش به حساب می‌آیند که می‌توانند یکباره فاجعه‌ای عظیم رقم بزنند.
در طول سال‌های اخیر مسئولان بار‌ها اعلام کرده‌اند راهبرد‌ها در بافت فرسوده، نوسازی است، چراکه بنا‌ها از ارزش شهرسازی برخوردار نیستند ولی در همین مسیر هم سرعت کار‌ها به شدت پایین است.
معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با بیان اینکه بازآفرینی در سند ملی دارای شش موضع است که عملیات در هرکدام از آن‌ها متفاوت است، می‌گوید: «حدود ۹۵۰ هزار واحد ناپایدار داریم که در ادامه مشکلات معیشتی وارد این مناطق شده است. بیش از ۶۰ درصد سکونتگاه‌های حاشیه‌ای خاکی است که باعث ازدیاد بیماری‌های تنفسی می‌شود. کمترین بهره‌مندی یک کودک یک کوچه برای بازی کردن است که این ساکنان از این بهره‌مندی محروم هستند.»
محمد آئینی با اشاره به اینکه در سطح کشور ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بنای ناپایدار داریم که از این تعداد یک میلیون و ۴۰۰ بنا در بافت فرسوده قرار دارند، تصریح می‌کند: «راهبرد ما در دولت سیزدهم اجرای اسناد یعنی نوسازی و مقاوم‌سازی مسکن است که به شخصه خود را مأمور این کار می‌دانم و این موضوع را به‌عنوان مسئله اصلی خود قرار داده‌ایم.»
وی با تأکید بر اینکه راهبرد‌ها برای نوسازی است، اما در این مسیر چالش اصلی این است که در دولت و شهرداری‌ها آگاه‌سازی‌های لازم انجام نگرفته است و راهی جز ارتباط مستقیم و چهره به چهره با مردم نداریم، ادامه می‌دهد: «مشکل دیگر این است که مردم توان مالی لازم را ندارند که در این مورد باید به آن‌ها سرمایه‌گذار و سازنده معرفی کرد. البته در این مسیر نباید شعار داد بلکه باید بخش خصوصی توانمند را وارد کرد و در این راستا دولت، شهرداری و نظام بانکی باید بسته‌های تشویقی را فراهم کنند تا نامعادله، تبدیل به معادله شود.»
شهرداری‌ها همراهی کنند
کشور‌های جهان اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه در برهه‌ای از زمان با پدیده افزایش جمعیت شهرنشین مواجه بوده و هنوز هم هستند.
این کشور‌ها که غالباً در دهه‌های اخیر با این پدیده روبه‌رو شده‌اند، به مشکلات زیادی برخورد کرده‌اند، چراکه از یکسو نرخ شهرنشینی در آن‌ها بیشتر از نرخ شهرنشینی کشور‌های توسعه یافته در دوران اوج شهرنشینی است و از سویی دیگر اکثر قریب به اتفاقشان با کمبود شدید منابع مالی مواجهند. این امر با توجه به به هزینه بر بودن طرح‌های معمول توسعه شهری، آن‌ها را با معضل اساسی مواجه کرده است.
از مهم‌ترین پیامد‌های چنین روند شهرنشینی درکنار عدم تأمین زیرساخت‌های مناسب شهری برای ساکنین و مهاجرین شهرها، به‌وجودآمدن بافت‌های نامنظم و فرسوده پیرامون شهری و درون شهری است که معضلات متعدد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را به دنبال دارد.
این مسئله در کنار تبدیل شدن زمین به یک منبع کمیاب اجتماعی در دهه‌های اخیر باعث شده است استفاده بهینه از بافت‌های فرسوده که یکی از منابع اصلی تأمین زمین درون شهری است اهمیت ویژه‌ای‌یابد.
در موضوع بافت فرسوده تا پیش از این خطر جانی و مالی به صورت روشن برای افراد مطرح نشده بود، اما امروزه این مورد اعلام شده و حق مردم است که شهرداری تخفیف پروانه بدهد. حتی خارج از نوبت پروانه صادر کند و از سویی مردم حق دارند در بافت فرسوده وام ارزان بگیرند و در قانون نیز این مورد ذکر شده است.
در همین راستا معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه در دولت سیزدهم، مردمی‌سازی را در دستور کار قرار دادیم و بسته‌های تشویقی را اضافه کردیم، در خصوص سکونتگاه‌های حاشیه‌ای می‌گوید: «راهبرد در این مورد ساماندهی است، چراکه ادامه زیست انسانی ممکن نیست و تکلیف سند ملی در این‌باره جابه‌جایی است. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد مناطق حاشیه‌ای شامل این موضوع می‌شوند، مابقی باید ساماندهی شوند و اولین گام در این مسیر سنددار کردن آنهاست.
وی با تأکید بر اینکه قبل از جهاد نوسازی باید جهاد سنددار کردن در دستورکار قرار گیرد، عنوان می‌کند: «در گام بعدی سنددار کردن باید میزان بهره‌مندی محلات از خدمات روبنایی و زیربنایی به متوسط محلات برخوردار برسد. در دو سال اخیر بیش از ۲ هزار و ۵۰ کیلومتر (طول) از معابر خاکی آسفالت شده و امید است تا دو سال آینده ادعا کنیم دیگر هیچ معبر خاکی نداریم.»
درحال حاضر در کشور ایران بیش از ۴۰هزارهکتار بافت فرسوده شهری وجود دارد که با توجه به مشکلات متعدد بیان شده برای بافت‌های فرسوده مخصوصاً زلزله‌خیز بودن ایران این مسئله تبدیل به «تهدیدی» انسانی، اجتماعی و اقتصادی برای شهرها و کلانشهر‌ها شده است. لکن با درنظر گرفتن این امر که تنها راه‌حل خروج از بسیاری از معضلات کلانشهر‌ها احیا و بازسازی بهینه بافت‌های فرسوده شهری است، می‌توان این مسئله «فرصتی» ارزشمند نیز قلمداد شود؛ فرصتی که در صورت اعمال سیاست‌های صحیح شهری می‌تواند تحولی اساسی را درجهت توسعه پایدار شهری در پی داشته باشد.
