حجاب و مسئله آن در فرهنگ جوامع همواره از مقوله‌هایی بوده که مورد نظر و مباحثه و منازعه میان اندیشمندان و صاحبنظران گوناگون بوده‌است؛ هر چند نباید دخیل شدن منظر‌های سیاسی را در این حوزه و موضوع فرهنگی نیز نادیده گرفت.
تنوع جوامع و فرهنگ‌های اسلامی نشان می‌دهد الگوی بسته و واحدی درباره اینکه حجاب چیست و عفاف چگونه به نمایش در می‌آید، وجود ندارد. در برخی نواحی، برقع سبک معمول حجاب را شکل می‌دهد؛ در اجتماعات دیگر، حجاب تنها یک روسری است که زیر چانه بسته می‌شود یا دور گردن پیچیده می‌شود. برای برخی مسلمانان، حجاب به سادگی تنها مو‌ها را می‌پوشاند؛ در حالی که برای دیگران باید گوش‌ها و گردن را نیز بپوشاند. در برخی موارد، حجاب مقنعه بلندی است که مو و گوش‌ها را می‌پوشاند و سراسر شانه‌ها و گردن را پوشش می‌دهد. برای زنان سنتیتر، حجاب اشاره به پوشش سر و چادر یا مانتوی گشادی است که در خانه و خیابان استفاده می‌شود و سراسر بدن و سر را می‌پوشاند. در مواردی دیگر قوزک پا و دست‌ها نیز باید به طریقی پوشانده‌شوند. حجاب معانی فرهنگی، اجتماعی و محلی نیز دارد. گاهی اوقات چنین معانی‌ای بسیار مهم‌تر از دلالت‌های سیاسی یا مذهبی آن است و این امر تعیین‌کننده تعداد و چگونگی کاربست پوشش حجاب در میان زنان مسلمان است. این موضوعی است که در بسیاری از جوامع با اکثریت مسلمان صادق است. محصول چنین روندی تنوع و چندگانگی پوشش حجاب است. این تنوع متکی بر رسوم محلی، سن، آموزش، طبقه اجتماعی، زمینه‌های خانوادگی و گروهی، حرفه و گاهی اوقات فشار گروه‌های همسالان است. در حالی که مسلمانان به طور کلی با این گزاره موافقند که آن‌ها باید عفیفانه لباس بپوشند و هدف از حجاب، بازتاب عفاف در مردان و زنان است، آن‌ها در رابطه با معنا، فرم دقیق، شکل و رنگ این حجاب چندان توافقی ندارند. به همان نسبت که حجاب زنان در برخی جوامع یک مسئله است، حجاب از طریق سازگاری با سنت‌های پوشش بومی به کار گرفته می‌شود.
از سوی دیگر بسیاری از اروپایی‌ها گمان می‌کنند بسیاری از زنان مؤمن از آنجا که افرادی مراقب درباره «مقابل دیدگان افراد قرار گرفتن» هستند، حجاب بر تن می‌کنند؛ به بیان دیگر حجاب تنها متعلق به افراد دیندار و مبادی آداب مذهبی است، اما برای بسیاری از زنان، وجود حجاب تنها ناشی از پرهیزکاری و تقوا نیست. زنان بسیاری حتی در جوامع اروپایی وجود دارند که عمیقاً دیندارند، اما هرگز حجاب به تن نمی‌کنند. در حالی که عده دیگری، به‌رغم اینکه مؤمنان مقیدی نیستند، حجاب به سادگی نشانه‌ای از اسلام‌گرایی آنهاست. این درکی بسیار خاص و سیاسی از اسلام است که ریشه‌ها و زمینه‌هایش در جوامع مسلمان به تجدید حیات اسلام در دهه ١٩٧٠ باز می‌گردد؛ از این‌رو به دلیل تاریخی که به طورمستقیم در این فضا زیسته شده‌است، اسلام برای این گروه از مسلمانان معنایی متفاوت با بیشتر اروپایی‌ها دارد. گذشته از این مشاهدات و ملاحظات تجربی، فلسفه حجاب در ادیان به ویژه اسلام در نسبتی وثیق با عفاف و سلامت جنسی و عدالت جنسیتی است. عفاف در برداشتی بین الادیانی، خویشتنداری جنسی انسان است که به بهانه حفظ دامن و به بهای کرامت الهی انسان در تفکر الهی، مورد توجه است. از همین جا می‌توان به سلامت جنسی توجه داشت که در پرتو خویشتنداری جنسی به ویژه برای زنان که آسیب‌پذیری بیشتری دارد، محقق می‌شود، اما از همه مهم‌تر که نوآوری شهید مطهری و دانشوران معاصر مسلمان در طرح فلسفه حجاب بوده و هست، «عدالت جنسیتی» است (ر. ک: مطهری، ١٣٩١). در واقع در شرایط فرض، تفاوت خلقی، جنسی، جسمی و روانی زن و مرد، حجاب تنها راهی است که می‌تواند نفوذ و اثر این تفاوت‌ها در روابط اجتماعی و نقش‌آفرینی فراخانوادگی را مدیریت کند یا به حداقل برساند. آنگاه زنان نه به خاطر جذابیت یا خودنمایی، بلکه همچون یک انسان دارای نقش اجتماعی مشخص، کنشگری اجتماعی خواهند داشت و مردان نیز نه به واسطه فریبندگی و تحریک، بلکه به خاطر نیاز‌ها و ظرفیت‌های معقول و واقعی با زنان در جامعه (شاگرد، استاد، همکار، پزشک و مدیر) مواجه می‌شوند.
مسئله پوشش زنان در غرب از پدیده‌هایی است که فراتر از ساحت فرهنگی، ساحات سیاسی و اجتماعی غرب را نیز درگیر خود کرده‌است. مجله تایم از موج عظیم گرایش به پاکدامنی سخن به میان می‌آورد و نشریه پوشش زنان گزارش می‌دهد درخواست برای لباس‌های پوشیده، سال به سال افزایش می‌یابد و این افزایش به سبب تغییراتی است که در محیط اجتماعی پدید آمده‌است. همچنین بر اساس یک تحقیق از گرایش اجتماعی و صنفی زنان مهاجرتبار ساکن سوئد، تمایل به استفاده از حجاب وپوشش اسلامی به ویژه در میان دختران نوجوان مسلمان درجامعه سوئد افزایش یافته‌است. زنان محجبه شاغل در امور گوناگون جامعه، با حفظ حجاب و به سرکردن روسری نشان می‌دهند با افتخار و پاکدامنی می‌توانند در جامعه حضور داشته باشند. «مادلین زیلفی» استاد تاریخ خاورمیانه در دانشگاه مریلند درباره افزایش روند تمایل زنان تحصیلکرده در دانشگاه‌های امریکایی می‌گوید: سرعت این روند مرا کنجکاو کرده‌است. من بار‌ها این موضوع را در دانشکده دیده‌ام که اسلام به دختران هویت بخشیده‌است. اکنون دختران مسلمان با انگیزه قوی‌تری در دین اسلام تحقیق می‌کنند و به اعتقاداتشان جدیت بیشتری دارند. از این‌رو عملاً مسئله حجاب و پوشش حیامند در اروپا در حال توسعه است و سیاست‌های فعلی دولت‌ها برای متوقف کردن این مسئله در حال تشدید است.
