ثروت‌آفرینی ملی با بازیافت پسماند‌های الکترونیکی

جوان آنلاین: این روز‌ها در هر خانه‌ای وسایل برقی به وفور یافت می‌شود. کمتر خانه‌ای است که از این دست وسایل نداشته باشد، البته به این وسایل باید دستگاه‌های دیجیتالی دارای مادربورد مانند موبایل، ساعت‌های هوشمند، لپ‌تاپ، تبلت، کنسول‌ها و وسایل خانگی هوشمند را اضافه کرد. برخی خانوار‌ها با آمدن هر مدل جدید به بازار مدل‌های قبلی را از رده خارج می‌کنند، عده دیگری از خانوار‌ها نیز تا وقتی دستگاه کار می‌کند، از آن استفاده می‌کنند و بعد هم به زباله الکترونیکی تبدیل می‌شود. در استفاده از دستگاه‌های دیجیتالی، شرکت‌ها، اداره‌ها، سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی پیشرو هستند، به طوری که در این بخش انواع و اقسام پرینترها، فکس‌ها، دستگاه‌های کپی، کامپیوتر‌ها و تجهیزات جانبی بیشتر از همه به چشم می‌خورد که بعد از مدتی از رده خارج و به پسماند الکترونیکی تبدیل می‌شوند. طبق آمار غیررسمی هر ایرانی هشت‌کیلوگرم زباله الکترونیکی تولید می‌کند که در سال به ۷۰۰ هزار تن می‌رسد و با اینکه پسماند‌های الکترونیکی ۲ درصد از کل پسماندهای‌تر و خشک کشور را تشکیل می‌دهد، اما به تنهایی ۷۰ درصد آلودگی زیست‌محیطی را در بردارد و باید از طریق شرکت‌های دارای مجوز از سازمان محیط زیست در چرخه بازیافت قرار گیرند تا کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنند. با مدیریت این پسماند‌ها می‌شود ثروت ملی ایجاد کرد، اما چگونه؟

موبایل، تبلت، لپ‌تاپ، کنسول، تلویزیون، جی‌پی‌اس، کامپیوتر، وسایل برقی خانگی، پرینتر، اسکنر، مایکروویو و تمام وسایلی که در آن‌ها «بورد» به کار رفته است، زباله‌های الکترونیکی محسوب می‌شوند و دارای فلزات سنگین جیوه، کادمیم، کروم، آهن، مس، روی، آلومینیوم، برلیم، کبالت، منگنز، آرسنیک، بیسموت، نیکل، سلینیوم، تالیوم، قلع و تیتانیوم هستند که در تولید الکترودها، سیم‌پیچ‌ها و قاب‌های وسایل برقی و الکتریکی به کار می‌روند. به گفته کارشناسان تنوع پسماند‌های الکترونیکی زیاد است. به لحاظ وزنی و حجمی لوازم برقی خانگی، باتری‌ها، پرینتر‌ها و دستگاه‌های کپی قدیمی بیشترین زباله‌ها را تشکیل می‌دهند، اما کم‌حجم‌ترین زباله مربوط به موبایل و تبلت است که به علت داشتن فلزات سنگین دارای آثار تخریبی بیشتری برای محیط زیست است.
کارشناسان می‌گویند، زباله‌های الکترونیکی خطرات بسیار زیادی برای طبیعت و محیط زیست دارند، بنابراین باید فلزات مخرب زیست‌محیطی با دقت بالا جدا شود، ولی جمع‌آوری و بازیافت اصولی پسماند الکترونیکی در کشور ما مغفول مانده است. این در حالی است که طبق آمار‌های غیررسمی هر ایرانی به طور میانگین هشت‌کیلوگرم پسماند الکترونیکی تولید می‌کند که به طور میانگین سالانه به ۷۰۰ هزار تن زباله الکترونیکی در کشور می‌رسد. زباله‌های الکترونیکی ۲ درصد از کل زباله‌های‌تر و خشک در کشور را تشکیل می‌دهند، اما ۷۰ درصد آلودگی زیست‌محیطی را در بردارند و باید از طریق شرکت‌های دارای مجوز از سازمان محیط زیست در چرخه بازیافت قرار گیرند تا کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنند.
در این حوزه استارت‌آپ و مراکزی که به صورت علمی بخواهند فلزات سنگین را از زباله‌های الکترونیکی جدا کنند، وجود ندارد و متأسفانه دیده می‌شود با جمع‌آوری و روش‌های غیراصولی و غیرعلمی یعنی با سوزاندن آنها، فلزات سنگین را جداسازی می‌کنند که این خود برای محیط زیست خطرناک‌تر است و آلودگی‌های زیاد زیست‌محیطی برای کشور دربردارد.

مغفول‌ماندن زباله‌های الکترونیکی
پسماند‌های الکترونیکی به دو بخش خانگی و شرکتی و دولتی تقسیم‌بندی می‌شود و هر دو بخش درباره خطرات و بازیافت اصولی و ارائه آن به مراکز بازیافت اصولی و علمی بی‌اطلاع هستند که نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. بدتر از همه اینکه شرکت‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی هم دارای تکالیف قانونی برای ارائه پسماند‌های الکترونیکی خود برای بازیافت اصولی و علمی به مراکز دارای مجوز رسمی از سازمان محیط زیست هستند، اما این اصول را رعایت نمی‌کنند.
سازمان حفاظت از محیط زیست سامانه‌ای را به نام https://iranemp. ir/login راه‌اندازی کرده است که تمام تولیدکنندگان باید پسماند‌های خود به خصوص زباله‌های الکترونیکی را در این سامانه ثبت‌نام کنند و آن‌ها را به مراکزی که مجوز دارند، ارائه دهند، ولی شرکت‌ها و ارگان‌ها از این کار سر باز می‌زنند و مشخص نیست این امر به دلیل اطلاع نداشتن از این تکلیف قانونی است یا اینکه نگرانی‌های خاص خود را دارند و کارشان عمدی است، به همین دلیل زباله‌های الکترونیکی خود را در ازای مبلغ بسیار اندکی به مزایده می‌گذارند که در قبال بودجه‌های چندمیلیاردی‌شان رقمی نیست، این در حالی است که طبق مصوبه دولت نباید زباله‌های الکترونیکی به مزایده گذاشته و فروخته شود، بلکه باید به مراکز مجاز (مانند رینو) برای بازیافت داده شود. گویی شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی مسابقه‌ای ترتیب داده‌اند تا با مزایده گذاشتن و فروش وسایل به مبلغی اندک تا جایی که می‌توانند به محیط زیست صدمه بزنند، چون مراکزی که زباله‌های الکترونیکی را خریداری می‌کنند، علم بازیافت زباله‌های حاوی فلزات سنگین را ندارند و به نظر می‌رسد سازمان محیط زیست در این زمینه به شرکت‌ها و ارگان‌های دولتی درباره زباله‌های الکترونیکی و خطرات آن اطلاع‌رسانی درستی نمی‌کند.
فروش ممنوع.
اما در مورد اینکه جمع‌آوری این نوع پسماند‌ها در دنیا به چه شیوه‌ای انجام می‌شود و اینکه آیا امکان فروش زباله‌های الکترونیکی وجود دارد، در پاسخ باید گفت، در دنیا هر فردی که پسماند الکترونیکی تولید می‌کند، باید هزینه‌ای را هم بپردازد تا زباله‌ای را که تولید کرده است، جمع‌آوری کنند. در برخی کشور‌ها مکان‌هایی را مشخص کرده‌اند و فرد باید زباله‌های الکترونیکی خود اعم از تلویزیون، موبایل، اتو، کامپیوتر و دیگر وسایل الکترونیکی را که به خصوص دارای مادربورد است، به آن بخش‌ها تحویل دهد. در برخی کشور‌ها هم ماهانه زباله‌های الکترونیکی را جمع‌آوری می‌کنند. به عبارتی باید گفت فروش این دسته از زباله‌ها ممنوع است، چون هر وقت زباله الکترونیکی خریداری شود باید به آن شک کرد، چراکه قطعاً رعایت‌نشدن اصول بازیافت، صدمه به محیط زیست را در پی دارد.

بازگشت به چرخه مصرف با تعمیرات
اساس کار حفاظت از محیط زیست این است که وسایلی که قابل استفاده هستند، دوباره به چرخه مصرف بازگردند، بنابراین وسایلی که قابل تعمیر باشند، باید از سوی افراد متخصص بازیافت پسماند الکترونیکی بازیافت شوند تا دوباره از آن‌ها استفاده شود. برخی دستگاه‌ها قابل تعمیر نیستند، ولی می‌توان از قطعات سالم آن دوباره استفاده کرد، بنابراین این دسته از قطعات باید جداسازی شوند که معمولاً هم اصل هستند و از کالا‌های موجود در بازار هم با وجود استفاده، کیفیت بالاتری دارند یا حتی می‌توان از این دستگاه‌ها در مناطق محروم استفاده کرد.

ایجاد ثروت ملی در سایه
بازیافت پسماند‌های الکترونیکی خود عاملی برای ایجاد ثروت ملی است. با ۷۰۰ هزار تن زباله الکترونیکی می‌توان بدون نیاز به وام، واردات مواد اولیه و قطعات و خروج ارز از کشور، زمین و آب درآمدزایی و تنها با ۱۰ درصد از این میزان پسماند برای ۱۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کرد که متأسفانه این بخش مغفول مانده است.