جوان آنلاین: همکاری نخبگان و بازیگران صنعت از طریق اکوسیستم علم و فناوی و همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند بستری برای توسعه پایدار باشد و توسعه زنجیره ارزش صنایع راهبردی نیز می‌تواند به طور قابل توجهی بر چشم‌انداز کلی اقتصاد ایران تأثیر بگذارد. با ادغام فناوری، نوآوری و شیوه‌های مبتنی بر دانش در این بخش‌ها کشور می‌تواند فرصت‌های رشد جدید را باز کند، کارایی را بهبود بخشد و رقابت‌پذیری را افزایش دهد. مشارکت نخبگان در این صنایع می‌تواند چشم‌انداز‌های تازه، تخصص و نوآوری را به ارمغان بیاورد و منجر به تغییرات دگرگونی شود که به نفع اقتصاد به عنوان یک کل است.
رهبر انقلاب در دیدار مسئولان و کارگزاران نظام در ابتدای سال ۱۴۰۲ فرمودند: یکی از تجربه‌های خوب [مشارکت‌دادن مردم]، همین شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ این تجربه خوبی است. البته فقط منحصر به این نباید باشد - که حالا عرض می‌کنم -، اما این یک تجربه خوبی بود. [برای]شرکت‌های دانش‌بنیان سازوکاری به وجود آمد که موجب شد افرادی که با استعداد بودند، نخبه بودند، توانایی داشتند، انگیزه داشتند، بیایند و هزاران شرکت دانش‌بنیان را به وجود بیاورند، رشد تولید را بالا بردند، کمک کردند؛ این شرکت‌ها خیلی تأثیر داشت و البته باید افزایش هم پیدا کند. خود این دانش‌بنیان کردن کار‌ها یک برنامه‌ریزی لازم دارد. کدام بخش‌ها باید دانش‌بنیان بشوند؟ مثلاً حالا فرض کنید بخش نفت یا بخش کشاورزی باید دانش‌بنیان بشود؛ چه‌جوری؟ با چه برنامه‌ای؟ چه کسانی می‌توانند وارد این کار بشوند؟ این یک طرح و برنامه لازم دارد که [باید]به مردمی که توانایی دارند، علاقه دارند و می‌خواهند در این کار مشارکت کنند، اعلام بشود. موفق‌ترین بخش در جهش تولید با مشارکت مردم، بخش اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌های مردمی فعال در این بخش از اقتصاد بوده است. همچنین مسیر اصلی تحقق مردمی‌سازی بخش‌های دیگر اقتصاد نیز حرکت به سمت دانش‌بنیان شدن این بخش‌هاست که رهبری تلویحاً به لازمه ایجاد نقشه راه تحقق دانش‌بنیان شدن اقتصاد ملی چندین‌بار اشاره کردند. رهبر انقلاب، مسئولان دولت را به تهیه نقشه راه دانش‌بنیان کردن اقتصاد ملی، طراحی برنامه عملیاتی کردن این نقشه راه و اطلاع‌رسانی کامل به مردم فراخواندند و تصریح کردند: اگر ما این طراحی را بتوانیم درست انجام بدهیم، این مشکل برطرف خواهد شد. نقشه راه دانش‌بنیان کردن اقتصاد ملی و برنامه عملیاتی کردن آن را مسئولان محترم در دولت باید تهیه کنند، به مردم هم اطلاع بدهند و زمینه مشارکت آن‌ها را فراهم کنند. همین طور که عرض کردم مشخص بشود چه بخش‌هایی در اولویت دانش‌بنیان شدن هستند و شیوه‌های دانش‌بنیان شدن آن‌ها چیست. این‌ها را مشخص کنند، به اطلاع مردم برسانند. باید ساختارسازی بشود. [برای]اشتراک مردم به صورت شرکت‌های دانش‌بنیان، باید یک ساختاری تولید بشود، به وجود بیاید و به مردم هم اعلام بشود. از همین رو مسیر اصلی تحقق مشارکت مردم در جهش تولید، دو مسیر افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان در اقتصاد کشور و حرکت به سمت دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ کشور و اقتصاد ملی است. توسعه فناورانه صنایع بزرگ ایران نقش مهمی در رشد اقتصادی، پرورش نوآوری و ارتقای مشارکت نخبگان در جهش تولید کشور دارد. ایران می‌تواند با استفاده از صنایع دانش‌بنیان، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و اجرای مشوق‌های مالیاتی هدفمند، رقابت‌پذیری بخش صنعتی خود را افزایش دهد، فرصت‌های جدیدی برای مشارکت نخبگان ایجاد کند و اقتصاد را به سمت پیشرفت پایدار سوق دهد. چرخش به سمت اقتصاد دانش‌بنیان برای بازگشایی کامل پتانسیل بخش صنعتی ایران و تسریع مسیر توسعه صنعتی کشور ضروری است. با اولویت‌بندی استراتژی‌های فناوری محور و تقویت نوآوری در صنایع کلیدی، ایران می‌تواند قابلیت‌های صنعتی خود را گسترش دهد، بهره‌وری را بهبود بخشد و رقابت‌پذیری جهانی را افزایش دهد. مشارکت نخبگان فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان نیز این فرآیند را تسهیل خواهد کرد، زیرا تخصص، دانش و چشم‌انداز آن‌ها می‌تواند منجر به پیشرفت‌های فناوری و تسریع رشد اقتصادی شود.
یکی از رویکرد‌های کلیدی برای ارتقای مشارکت نخبگان در توسعه و جهش تولید ایران، تمرکز بر توسعه صنایع دانش‌بنیان و ارتقای زنجیره ارزش بخش‌های بزرگ صنعتی است. این امر شامل ادغام فناوری، تحقیق و توسعه در فعالیت‌های صنعتی، همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان و ارائه مشوق‌های مالیاتی هدفمند برای ایجاد انگیزه در نوآوری و خلق ارزش است. با ارائه اعتبارات مالیاتی تحقیق و توسعه، دولت می‌تواند کسب‌وکار‌ها را به سرمایه‌گذاری در پیشرفت‌های فناوری، ارتقای کیفیت محصول و ساده‌سازی فرآیند‌های تولید تشویق کند. این رویکرد نه تنها به نفع خود صنایع است، بلکه باعث رشد اقتصادی، ایجاد شغل و رونق کلی می‌شود.
معرفی مشوق‌های مالیاتی هدفمند برای تکمیل زنجیره ارزش صنایع، نشانه گامی فعال در جهت تقویت توسعه فناوری و مشارکت نخبگان در چشم‌انداز صنعتی ایران است. با حمایت از طرح‌های تحقیق و توسعه، تشویق همکاری بین بازیگران صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد انگیزه برای نوآوری، دولت می‌تواند محیطی مساعد برای مشارکت نخبگان ایجاد کند و رشد پایدار را ارتقا دهد. صنایعی مانند نفت و گاز، برق، فولاد، پتروشیمی و انرژی هسته‌ای به طور قابل توجهی از این ابتکارات بهره‌مند خواهند شد، زیرا نقش مهمی در پیشبرد پیشرفت اقتصادی و ارتقای قابلیت‌های صنعتی کشور دارند.
شرکت‌های دانش‌بنیان بستری برای تبلور حضور مستقیم مردم در اقتصاد
حسینعلی حاجی دلیگانی عضو کمیسیون «برنامه، بودجه و محاسبات» مجلس شورای اسلامی در رابطه با یکی از مهم‌ترین بخش‌های مردمی اقتصاد مورد تأکید رهبری به عنوان تجربه موفق مشارکت مردم در تولید، یعنی اقتصاد دانش‌بنیان به «جوان» می‌گوید: «تاکنون عمده تبلور حضور مردم و به ویژه جوانان در حوزه اقتصاد، در بستر شرکت‌های دانش‌بنیان صورت گرفته است. این روند ناشی از تأکیدات چند ساله و متوالی مقام معظم رهبری در رابطه با ایجاد و شکل‌گیری این شرکت‌هاست. خوشبختانه جوانان با انگیزه در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان دور هم جمع شده‌اند و با هم فکری توانسته‌اند ایده‌های خود را تبدیل به محصولات یا خدمات موردنیاز کشور کنند.»
وی می‌افزاید: «گاهی اوقات متأسفانه شاهد هستیم که در تنظیم‌گیری اعمال تعرفه بر واردات و صادرات کالا‌ها هوشمندانه عمل نشده و لذا ممکن است یکسری کالا‌ها با ارز دولتی وارد بازار شود و با کالا‌های تولیدی شرکت‌های دانش‌بنیان داخل رقابت کند. از این رو باید تلاش کرد موانع و معضلات برای این شرکت‌ها هرچه بیشتر برطرف شده و بازار فروش آن‌ها به نوعی فراهم شود که کالای خارجی نتواند به بازار این محصولات ضربه بزند.»
حاجی دلیگانی ضمن تأکید بر اینکه در قانون جهش تولید دانش‌بنیان مصوب مجلس، ابزار‌های حمایتی نظیر اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه و همچنین سازوکار تولید بار اول برای به کارگیری توان مردمی‌ترین بخش اقتصاد یعنی شرکت‌های دانش‌بنیان در انجام موفقیت‌آمیز تکمیل زنجیره ارزش و بومی‌سازی لحاظ شده است، تصریح می‌کند: «مجلس یازدهم در این زمینه قانون بسیار خوبی را برای حمایت از این شرکت‌های دانش‌بنیان تصویب و بستری را برای رشد و بالندگی هرچه بیشتر آن‌ها فراهم کرده است. بنابراین باید از پتانسیل این شرکت‌ها در راستای رفع نیاز‌های کشور و صنایع بزرگ در جهت جهش تولید استفاده کرد.»
وی ادامه می‌دهد: «یکی از اقدامات کلیدی مورد تأکید رهبری، اجرای نقشه راه دانش‌بنیان شدن صنایع است که دو محور کلیدی و اصلی آن، تکمیل زنجیره ارزش و همچنین بومی‌سازی و تولید بار اول تجهیزات و فناوری‌های راهبردی صنعت به کمک دانش‌بنیان‌ها است.» حاجی دلیگانی در این رابطه بیان می‌کند: «تولید ما نباید مبتنی بر مهندسی معکوس باشد، بلکه باید به دنبال این بود که در رفع برخی از نیاز‌ها از ابتدا خودمان نوآورانه حضور یابیم و حتی بتوانیم دانش فنی آن را در اختیار مردم جهان قرار دهیم. اکنون مواداولیه خیلی از محصولات تولید داخل از خارج کشور وارد شده، در حالی که شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی پتانسیل تولید این مواد اولیه را دارند. نباید بازار این مواد انحصاری در اختیار برخی کشور‌ها باشد و باید به دنبال تکمیل زنجیره ارزش باشیم. برای مثال در حوزه نفت و گاز کمی در این زمینه فعالیت صورت گرفته، اما هنوز جای کار بسیار دارد.»
حاجی دلیگانی در پایان تأکید می‌کند: «شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل نوع ساختارشان یکی از مناسب‌ترین بستر‌هایی هستند که نقش و مشارکت مردم می‌تواند در آن‌ها متبلور شود و این شرکت‌ها با تکیه بر اعتماد مردم و نقش‌آفرینی در صنایع بزرگ می‌توانند در جهت تولید و سودآوری در کشور گام بردارند. دستگاه‌های اجرایی نیز در این راستا باید تا حد امکان موانع را برطرف کرده و با حذف نگاه رقابتی نسبت به این شرکت‌ها، تسهیلگری، حمایت و پشتیبانی هر چه بیشتر از آن‌ها را در دستور کار قرار دهند.»
ضرورت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور
عبدالناصر درخشان عضو‌کمیسیون صنایع و معادن مجلس با اشاره به لزوم تمرکز بر توسعه نقش اقتصاد دانش‌بنیان در اقتصاد کشور جهت تحقق جهش تولید با مشارکت مردم به «جوان» می‌گوید: «وقتی صحبت از رونق تولید و همچنین فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان می‌کنیم، این بدین منظور است که تولید باید براساس علم و فناوری حاصل شود.»
این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در برخی از امور مربوط به فعالیت‌های دانش‌بنیان مسائل به بیراهه کشیده می‌شود، تأکید می‌کند: «به عنوان مثال کارخانه سیمانی دانش‌بنیان کار می‌کند یا صنعت خودروسازی ما براساس رویکرد دانش بنیانی فعالیت می‌کند، خوب این جای سؤال دارد که مگر صنعت خودروسازی ما در گذشته بر پایه مباحث علمی نبوده؟ بله بر پایه مباحث علمی بوده است. همواره مقام معظم رهبری تأکید داشتند که ما از نبوغ جوان مستعد دانشگاهی‌مان استفاده کنیم. جوان تحصیلکرده ما بتواند براساس آن تفکر و خلاقیتش مورد حمایت دولت قرار گیرد تا خلاقیتش تبدیل به نوآوری شود.»
وی با بیان اینکه نوآوری ایجاد شده نهایتاً به یک کارآفرینی تبدیل خواهد شد، می‌گوید: «در شرایط فعلی مگر ما کم می‌شنویم که فلان صنعت به فعالیت‌های دانش‌بنیانی گرایش پیدا کرده است؟ این بدین معناست که ما آن اساس و مفهوم واقعی این ترم را به درستی درک نکرده‌ایم و به بیراهه می‌رویم. مبنای کار باید بر این اساس باشد که ما به سمت خلاقیت نخبگان دانشگاهی حرکت کرده و آن‌ها را کشف کنیم. بنابراین باید برای نبوغ و ایده دانشگاهی ظرفیت‌سازی و تسهیلات لازم مدنظر قرار گیرد تا ایده و نبوغ دانشگاهیان چرخه اقتصادی کشور را نجات دهد.»
درخشان تأکید می‌کند: «اتفاقاً تعریف مشارکت مردم در امر اقتصاد از رهگذر فعالیت‌های دانش‌بنیانی شکل می‌گیرد؛ بنابراین همین افراد و نخبگان می‌توانند یک چرخه‌ای را درست کرده که این چرخه سیل عظیمی از افراد دیگر را وارد بازار کار و اقتصاد کند. همچنین این امر می‌تواند بیکاری و معضل اشتغال را در جامعه برطرف کند. بنابراین با در نظر گرفتن توجه به ایده و خلاقیت دانشگاهیان و در نهایت شکل‌گیری فرآیند‌های دانش‌بنیانی، بسیاری از مؤلفه‌های معیوب اقتصادی برطرف خواهد شد.»
وی با اشاره به تکالیف دستگاه‌ها در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تأکید می‌کند: «این دستگاه می‌توانند دولتی یا غیردولتی باشند؛ به واقع ما در بحث مدیریت یک موضوع عام و عامیانه‌ای داریم به عنوان مدیریت منابع انسانی. در این بخش است که سازمان‌های دولتی نقششان پررنگ می‌شود، از این جهت که آن‌ها باید این استعداد‌های پنهان کشور را کشف کنند و اینطور نباشد که هر کسی که خواست وارد این عرصه شده و با یک تلفن فعالیت دانش‌بنیانی داشته باشد.»
