قانون اساسی، بالادستترین قانون ایران، لااقل روی کاغذ از زائران اربعین حمایت ویژه میکند، ولی ارادهای در دولت برای اجرای این حمایتهای قانونی وجود ندارد. هزینه های پیش روی مسافران اربعین با تخمین های سرانگشتی تا حدودی مشخص شده است. گویا اربعین ۹۷ بیش از ۳ برابر سال ۹۶ برای هر نفر هزینه خواهد داشت. هر چند باید گفت: فرهنگ زیارت اربعین آن چنان در میان آحاد ایرانیان جا افتاده که با وجود تمامی سختیها، نابسامانیها، گرانیها و حتی بی امنیتی ها و کارشکنی های دشمنان اهل بیت (ع)، بسیاری از شهروندان نه تنها این زیارت معنوی و سفر روحانی را از دست نمیدهند، بلکه بیصبرانه در انتظار آغاز این سفر معنوی هستند، اما همینهایی که ما از آنان به عنوان شهروند صحبت میکنیم، همانند سایر افراد علاوه بر حقوق مادی دارای حقوق معنوی نیز هستند که از سوی دولت وقعی به این قبیل حقوق نهاده نمیشود؛ حقوقی معنوی که با تکیه بر چندین اصل از قانون اساسی بر ایجاد زمینه های مساعد برای رشد افراد تأکید دارد. در اصل میتوان گفت: تمکین از اصول قانون اساسی و اعطای این حقوق به شهروندان دقیقاً طبق ماهیت انقلاب عظیم اسلامی ایران تعریف میشود؛ همان حقوق معنوی که امروز به دلیل ضعف های موجود مسئولیتی زیر پا گذاشته میشود و کمتر کسی به آن توجه میکند. خوان نعمتی که امام حسین (ع) برای بشر گسترانده است آن چنان سرشار از نعمت است که تا قیام قیامت قابل استفاده است، اما قطعاً هر کس در حد توان و لیاقت خود امکان بهره گیری از این دریای نعمت را دارد، حال میخواهد این بهرهگیری با حضور باشد یا به شیوه حمایت های قانونی از تکتک زائرانی که در جای خود یک شهروند محسوب میشوند. آیا زائران اربعین شهروند نیستند؟ آیا حقوق شهروندی ندارند؟ آیا گرانی بیسابقه و چندین برابر شدن هزینه سفری که شکوه مذهب شیعه است، تضییع حقوق شهروندی و حقوق معنوی ایرانیان نیست؟! پرداخت اجباری حق بیمه، پرداخت اجباری حق هلال احمر، گران شدن بلیت هواپیما و کرایه اتوبوسها، پرداخت اجباری وجه برای پارکینگ های غیرمسقف در بیابانهای مرزی، تحمیل هزینه برای دریافت ویزای انفرادی در چارچوب کدام حق شهروندی تعریف میشود؟! اینها سؤالاتی است که گروه حقوق روزنامه «جوان» با بهرهگیری از متن قانون اساسی به برخی از این حمایت های قانونی که ذیل حقوق شهروندی تعریف میشود، مطرح کرده و پرداخته است که در ادامه میخوانید.
نگاهی به برآورد حداقل هزینهها
کسانی که تا بهحال از کشور خارج نشدهاند یا به هر دلیل گذرنامه ندارند یا اعتبار گذرنامهشان به پایان رسیده، ناگزیر به مراجعه به دفاتر پلیس+۱۰ هستند تا مراحل دریافت یا تمدید گذرنامه را سپری کنند. این اقدامات همچون سایر خدمات این دفاتر هزینههای گوناگونی را دربردارد که متناسب با آن و ذیل عناوین مختلفی از افراد دریافت میشود.
فارغ از نوسانات قیمت بلیت اتوبوسها و توجیهات در این زمینه، در حال حاضر هزینه خرید بلیت اتوبوس به سمت مرز مهران حدود ۴۶ هزار تومان است که با افزایش صد در صدی و با توجیه تعدیل بازار عرضه و تقاضا به حدود ۹۲ هزار تومان میرسد. البته این در شرایط عادی است و سالهای گذشته با عدم نظارتها گاهی قیمت بلیتها به بیش از ۲۰۰ هزار تومان و در مقاطعی در روزهای بازگشت به بیش از ۳۰۰ هزار تومان هم رسیده است.
پیشبینی این است که هزینههای طرف عراقی دچار تغییرات زیادی نشود، اما آن چیزی که باعث تفاوت زیاد ریالی هزینههاست، افزایش نرخ دینار و کاهش ارزش ریال است.
موضوع دیگری که باید زائران نسبت به تأمین هزینه آن و دریافتش اقدام کنند، بیمه است. این هزینه هم در سال گذشته ۱۸ هزار و ۸۰۰ تومان بود که احتمالاً امسال حدود ۲۰ هزار تومان خواهد شد. با وجود این حسین ذوالفقاری، رئیس ستاد مرکزی اربعین اردیبهشت امسال هزینه بیمه زائران اربعین را حدود ۱۶ هزار تومان اعلام کرد. مضاف بر هزینه بیمه، هلالاحمر نیز بهمنظور ارائه خدمات درمانی خود، سال گذشته ۶ هزار و ۲۰۰ تومان از هر نفر دریافت کرد که این مبلغ احتمالاً در اربعین امسال افزایش یافته و به بیش از ۷ هزار تومان خواهد رسید.
هزینه حملونقل از کربلا تا سامرا حدود ۴۰ دینار یا در حال حاضر ۲۰۰ هزار تومان و از سامرا تا کاظمین هم تقریباً همین حدود میشود. همچنین هزینه حمل و نقل از کاظمین تا نجف نیز حدود ۲۰۰ هزار تومان میشود.
با یک جمعبندی ساده مشخص میشود هزینه یک زائر برای رسیدن به مرز و سپس ورود به خاک عراق، نجف، کربلا، سامرا و کاظمین و شرکت در مراسم پیادهروی اربعین و بازگشت به تهران، بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان میشود. در حالی که در مراسم سال گذشته، هر نفر با مبلغی حدود ۵۰۰ هزار تومان در این مراسم حاضر شد و به کشور بازگشت.
حقوق سفر
حق برخورداری از ایمنی و سلامت در سفر، یکی از حقوقی است که همواره کشورها برای شهروندان خود که در سفر به سر میبرند درنظر گرفته و تأمین میکنند و کشور ما هم از این حقوق مستثنا نیست. این یعنی وظیفه دولت، به ویژه دولت اسلامی که با اتخاذ تدابیر لازم، انجام نظارتهای دقیق و برخورد قاطع با سوءاستفادهکنندگان و متخلفان از نقض حقوق شهروندان و مسافران بهخصوص در ایام خاص جلوگیری و از آنان حمایت کند. علاوه بر همه اینها سفر زیارتی اربعین ذیل حقوق معنوی شهروندان در قانون اساسی ما نیز جایگاه خاصی دارد.
ایجاد امکانات عادلانه در قانون اساسی
اصل سوم قانون اساسی، جمهوری اسلامی ایران را موظف کرده است که برای نیل به یکسری از اهداف، تمامی امکانات را به کار برد. مطابق بند ۹ این اصل، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینه های مادی و معنوی مورد تأکید قرار گرفته است.
در اصل میتوان گفت: «سفر» از جمله سفر زیارتی به اماکن مقدس ذیل همین رفع تبعیض ناروا و ایجاد امکانات عادلانه در تمام زمینه های مادی و معنوی تعریف میشود. مواردی همچون هزینه های متغیر و غیرثابت و البته بالای این سفر، محرومیت افراد از امکان استفاده سفر ریلی که سهلتر و کمهزینهتر است از جمله حقوقی است که زائران ایرانی اربعین از آنها محروم هستند.
اصل ۲۱ و رشد معنوی شهروندان
در اصل ۲۱ دولت، خاصه موظف به تضمین حقوق زنان در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی است. ذیل این اصل در بندی به ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او اشاره میشود. ذکر این نکته ضروری است، سفر اربعین از جهت معنوی و تقویت جنبه های روحی انسان سفری کمنظیر و بلکه بینظیر است که رشد تربیتی و اخلاقی بالایی را برای شخصیت زنان رقم خواهد زد و در یک کلام بلوغ فکری و رشد معنوی را به دنبال دارد.
اصل ۴۳ و خودسازی معنوی
در اصل ۴۳ قانون اساسی که موارد اقتصادی در آن مورد اشاره قرار گرفته، عبارتی عنوان شده که تهیه برنامه های اقتصادی از سوی دولت برای خودسازی معنوی مردم در آن مورد تأکید قرار گرفته است. بند سوم این اصل تصریح دارد «تنظیم برنامه اقتصادی کشور به صورتی که شکل و محتوا و ساعات کار چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی، فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی، سیاسی و اجتماعی و شرکت فعال در رهبری کشور و افزایش مهارت و ابتکار داشته باشد.»
سؤال این است که آیا سفر اربعین، فرصت خودسازی معنوی را برای شهروندان فراهم نمیکند که احقاق این حق قانونی برای زائران آن در نظر گرفته شود؟!
اصل ۱۷۶ تهدید امنیتی و سفر اربعین
در اصل ۱۷۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران راجع به وظایف شورای عالی امنیت ملی نسبت به بهرهگیری از امکانات مادی و معنوی کشور برای مقابله با تهدیدهای داخلی و خارجی تأکید شده است.
اجتماع عظیم اربعین فرصتی است برای آن که مسلمانان چهره رحمانی اسلام را به جهانیان نمایش دهند، اما از سوی دیگر چه فرصتی بهتر از این که غربیها با ایجاد تفرقه میان شیعیان با یک هدف مشترک، شکوه مذهب شیعه و عظمت عشق اهل بیت (ع) را تحتالشعاع قرار دهند و با ایجاد بار منفی، از شور و اشتیاق مردم برای این سفر جلوگیری کنند. چنانچه امسال در آستانه اربعین حسینی با هدف تیره ساختن رابطه دو کشور ایران و عراق، سیاهنمایی رسانهای گستردهای راجع به برخی مسائل در رسانهها هدفگذاری شد. خبرسازی برخی رسانهها درباره زائران عراقی و بالعکس صورت گرفت تا در ایجاد تنفر بین دو ملت ایران و عراق تأثیرگذار باشند. موضوعی که در صورت بیتوجهی میتواند یک تهدید باشد و رویکرد معنوی- امنیتی- حماسی سفر اربعین را زیر سؤال ببرد. دقیقاً و از همین منظر هم هست که شورای عالی امنیت ملی هم در این رابطه مسئولیت و وظیفه دارد و باید تمام امکانات خود را به کار گیرد تا حماسه اربعین به بهترین نحو برگزار شود، جنبه های امنیتی این سفر بر کسی پوشیده نیست و شهروندان ایرانی از این بعد هم دارای حقوقی هستند که به آنها چندان توجهی نمیشود.