جوان آنلاین: قتل چند عضو یک خانواده به دست یکی از اعضای خانواده، اتفاقی است که هر از چندگاهی شاهد بروز آن هستیم. در جریان این حوادث، یکی از اعضای خانواده با به دست گرفتن اسلحه شروع به تیراندازی می‌کند که در جریان آن حوادث خونین رقم می‌خورد. این اتفاق‌ها واکنش‌های بسیاری را در بستری اجتماعی به دنبال دارد که چرایی وقوع این حوادث را در گفتگو با دکتر محسن نصری، جامعه‌شناس بازکاوی کرده‌ایم.
قتل چند عضو یک خانواده به دست یکی از اعضای خانواده از اتفاق‌هایی است که در حال بروز است. حوادثی مثل قتل ۱۲ عضو یک خانواده به دست پسر خانواده در شهرستان فاریاب استان کرمان، قتل چهار عضو یک خانواده در شهرستان آبادان و اتفاق‌هایی از این دست در حالی روی می‌دهد که تحکیم بنیان خانواده همواره مورد تأکید بوده‌است. تحلیل شما از چرایی وقوع این اتفاق‌ها چیست؟
ابتدا نیاز است موارد خاص این پرونده‌ها به صورت دقیق بررسی شود که بشود به تحلیل دقیق رسید. نکته‌ای که می‌توانم روی آن تأکید کنم، این است که نهتنها در ایران بلکه در جهان با غلبه فضای مجازی که به فضای حقیقی تبدیل شده‌است، فضای خانوادگی و روابط اجتماعی به خصوص در جامعه ما دچار بحران شده‌است. در جامعه ما سلول بنیادی جامعه، خانواده است و هنوز اررزش خانواده درجامعه مهم است. پس نکته اول اینکه در دورانی زندگی می‌کنیم که بحث هوش مصنوعی قطعاً روی فضای اجتماعی و روابط اجتماعی اثرگذار است. نکته دوم اینکه فیلم‌ها، کلیپ‌ها و حتی کارتون‌هایی که در فضای مجازی پخش می‌شود، طراحان‌شان از جریان تفکری هستند که می‌خواهند فروپاشی‌های اجتماعی را رقم بزنند برای همین خشونت در روابط اجتماعی را ترویج می‌کنند. مصداقی از این خشونت در آشوب‌های پاییز سال گذشته بروز پیدا کرد. یک عده به همان سبک در جامعه خشونت‌ورزی می‌کردند و متأسفانه دست به جنایت‌هایی زدند و افرادی را با بلوک سیمانی به شهادت رساندند. آموزش‌هایی که امروز در قالب فیلم‌ها و سریال‌های هالیوودی یا در قالب کارتون‌هایی که برای نوجوانان در فضای مجازی آموزش داده می‌شود، خشونت، اصل‌محوری آن است و سبب می‌شود رفتار خشونت‌آمیز در بخشی از جامعه که در فضای مجازی حضور دارد نهادینه شود. نکته سوم این است که اگر خانواده رسالت تربیت نسل جوان را از خانواده دور کند و به نهاد‌های آموزشی مثل آموزش و پرورش بسپارد، قطعاً در آینده دچار چنین آسیب‌هایی خواهیم شد. این اتفاق‌ها نهتنها در برخی از استان‌ها و شهرستان‌هایی که حساسیت‌هایی فرهنگی وجود دارد، بلکه در شهر‌هایی مثل کرج هم اتفاق می‌افتد و شاهدیم افرادی خشونت‌ورزی می‌کنند.
نکته آخر اینکه ما امروز دچار برخی آسیب های اجتماعی شده‌ایم. رهبر معظم انقلاب پیش‌تر از مسئولان کشور از جمله مجلس و دولت خواستند بررسی‌های دقیقی در آسیب‌های اجتماعی انجام دهند. وزارت کشور هم دبیرخانه این موضوع شد که آسیب‌ها را بررسی و برخورد کند، اما محوری‌ترین موضوع این است که آموزش و پرورش در کنار آموزش، مسئله پرورش را هم احیا کند و افراد، آموزش را کنار پرورش داشته‌باشند که بتوانند در موقعیت‌های دشوار، خودشان را کنترل کنند و چنین حوادث خشونت‌بار شکل نگیرد.
شما به جهانی بودن این مسئله اشاره کردید. آیا جهانی شدن باعث پذیرش این امر می‌شود؟
در بحث فضای مجازی مرز‌های جهانی برداشته‌شده‌است و از هزاران کیلومتر آن طرف‌تر یک رفتار یا سبک زندگی یا تفکر به هزاران کیلومتر آن طرف‌تر منتقل می‌شود، چراکه مرز‌های فرهنگی و سیاسی برداشته شده‌است. در حال حاضر هم می‌بینیم ضریب خشونت در کشور‌های غربی و اروپایی در رأس خشونت‌های جهانی است. اگر بخواهیم این موضوع را با کشور خودمان مقایسه کنیم، متوجه خواهیم شد که خشونت در جامعه ما نسبت به جهان غرب ناچیز است، اما با توجه به پیشینه فرهنگی، تمدنی و اعتقادی ما، این حد هم قابل‌قبول نیست. در عرصه جهانی سبک زندگی، اخلاق و رفتار را شکل می‌دهد و خانواده و افرادی در فضای مجازی تحت‌تأثیر آن برنامه‌ها قرار می‌گیرند. طراحان این برنامه‌ها شیاطینی هستند که می‌خواهند انسان را دچار بحران کنند، از همین‌رو زندگی در هر شهر و روستا هم دچار چنین بحرانی می‌شوند. به این نکته هم باید توجه کنیم ما در کشورمان در مقایسه کشور‌های غرب شرایط حادی پیدا نکرده‌ایم، بنابراین مسئله پیشگیری قبل از درمان باید صورت گیرد و آغاز آن آموزش و تربیت است.
شما بر مسئله آموزش تأکید دارید، در حالی که بسیاری از مدارس ما دچار مشکلات بسیاری هستند و گاهی برای تهیه یک ماژیک هم با مشکل مواجه می‌شوند. با توجه به وضعیت موجود چه باید کرد؟
دو اقدام اساسی لازم است که صورت گیرد؛ اول اینکه بهره‌وری همین ظرفیت موجود ارتقا پیدا کند. درست است که ما نسبت به دیگران امکانات محدودی داریم، اما باید بهره‌وری را با نیروی انسانی متعهد و متخصص ارتقا دهیم و نکته دوم می‌طلبد که در مجلس و دولت نسبت به بودجه و امکانات آموزش و پرورش توجه بیشتری کنند. آن‌ها این توجه را به حساب هزینه نگذارند، بلکه برای امروز و فردای جامعه یک سرمایه تلقی کنند. می‌طلبد مردم و متخصصان از نهاد‌های حاکمیتی درخواست کنند که توجه به آموزش و پرورش بیشتر شود و نکته اساسی دیگر این است که بهره‌وری همین ظرفیت موجود هم افزایش پیدا کند. ببینید خیلی ساده بگویم در آموزش و پرورش ظرفیت‌هایی داریم که باید از آن استفاده بهینه شود. اول، آموزش ضمن خدمت معلمان، دوم انجمن اولیا و مربیان و سوم درسی مثل آمادگی دفاعی برای چند مقطع تحصیل می‌تواند این اطلاعات و این آموزش را به نسل جوان بدهد که در فضای اجتماعی و مجازی اگر کلیپ و بازی‌های خشنی وجود دارد، مراقب باشند که نتیجه توجه به آن چه خواهد شد.
توجه شما بیشتر روی آسیب‌هایی است که فضای مجازی وارد فضای عمومی جامعه می‌شود. خارج از این موضوع چه عواملی این خشونت‌ها را تقویت می‌کند؟
ما چهار نهاد اصلی داریم که انسان را تربیت می‌کنند. اول نهاد خانواده. اگر خانواده توانمند شود، بسیاری از این آسیب‌ها را جلوگیری می‌کند. دوم نهاد آموزشی که از آموزش و پرورش تا دانشگاه را شامل می‌شود. اینکه در بحث علم، فقط شاخص‌های علمی و رتبه‌ها را بررسی می‌کنند، کافی نیست. همانگونه که در آیه ۵۶ سوره روم گفته شده‌است: «الذین اوتو العلم و الایمان» بنابراین ما در نهاد‌های آموزشی باید علم و ایمان و اخلاق را با هم همراه کنیم. سوم نهاد‌های حاکمیتی است. حاکمیت مأموریت و مسئولیت‌هایی دارد که باید وظیفه‌شان را در قبال افراد جامعه و نسل نوجوان و جوان به خوبی انجام دهند. چهارم رسانه است که نقش مهم و محوری در جهان ایفا می‌کند. اگر این چهار نهاد در یک سیستم، در یک نگاه، در یک تجزیه و تحلیل دقیق با هم هم‌افزایی کنند، قطعاً نتیجه بهتر خواهد شد.
وقتی که این اتفاق‌ها در خانواده‌ای روی می‌دهد، خانواده‌های دیگری هم دچار آسیب می‌شوند. تبعات این آسیب‌ها چگونه است؟
بررسی این تبعات نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد که ابعاد گوناگون دارد و روی خانواده، اقوام، دانش‌آموزان و همکلاسی‌ها و دیگران اثرگذار است و روی همه اجزای جامعه اثر منفی می‌گذارد و آگاهی و آموزش می‌تواند آن را برطرف کند.
