همه‌ساله همزمان با سرد شدن هوا خبرهايي درباره مرگ‌هاي ناشي از گازگرفتگي منتشر مي‌شود. قربانيان اين حوادث معمولاً به صورت خانوادگي دچار حادثه مي‌شوند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه علت بيشتر اين حوادث عدم توجه به هشدارهايي است كه معمولاً از طرف رسانه‌ها اطلاع‌رساني مي‌شود. نظر به اهميت موضوع گفت‌و‌گوي ما با دكتر جواد نوفرستي عضو شوراي سياستگذاري جامعه ايمن و رئيس پيشگيري از مرگ‌هاي خاموش انجمن ملي جامعه ايمن در ادامه مي‌آيد.
لطفاً با اشاره به اهميت پديده گازگرفتگي بفرماييد وضعيت كشورمان را در ارتباط با اين آسيب ارزيابي كنيد؟
متأسفانه، وضعيت هم از نظر آمار حوادث و هم از نظر علل آن بسيار نامطلوب است و به هيچ عنوان زيبنده كشور ما نيست. فراموش نكنيم كه بر اساس آموزه‌هاي ديني‌مان، حفظ و نجات جان انسان‌ها ارزش بالايي دارد اما اگر عملكردهايي را ببينيم كه منجر به حوادث مي‌شود، مشخص مي‌شود كه در عمل براي جان انسان‌ها ارزش زيادي قائـل نيستيم.
آيا آمار مرگ‌هاي خاموش در ايران كه سالانه حدود هزار نفر برآورد مي‌شود، منطقي است؟
اصلاً منطقي و پذيرفتني نيست. در سؤال قبلي اشاره كردم كه وضعيت نامطلوب است. آمار بسيار بالاست و بايد و مي‌توان كاري كرد كه سال به سال كاهش يابد. اين آرزوي بزرگ، غيرممكن نيست اما اراده انساني، تعهد اخلاقي و عزم ملي مي‌طلبد.
جهت اطلاع مخاطبين عزيز، مرجع رسمي آمار مرگ خاموش، سازمان پزشكي قانوني كل كشور است كه سايت آن Lmo. ir است. ميانگين آمار 10 ساله حدود 830 نفر و آمار 10 سال اخير بين 697 تا 1024 نفر متغير بوده است. بالاترين ركورد مربوط به سال 86 و كمترين آمار مربوط به سال 91 است كه اميدواريم اين آمار در سال‌جاري، به مراتب كمتر شود. روند آمار حوادث و مرگ خاموش از سال 82 تا 86 كه اطلاعات آن در دسترس است، هرساله با رشد مواجه بوده و رشد متوسط 15 درصد بوده است. بعد از سال 86 و ثبت ركورد تكان‌دهنده آن سال و ثبت ركورد 278 نفر در دي‌ماه آن سال (ميانگين 9 نفر در روز)، اتفاقات و اقدامات خوب و ارزنده‌اي انجام شد كه روند رشد قبلي كنترل شد و آمار كاهش يافت. با اين وجود در شش سال گذشته، دو نوبت با تغيير روند و رشد بسيار سريع مواجه شديم. يكي از زمستان 89 و ديگري سال 92 بود. اولي، همزمان با اجراي فاز اول هدفمندي و افزايش قيمت گاز و انواع سوخت‌ها بود كه با روآوردن مردم به روش‌هاي غير ايمن براي صرفه‌جويي گاز يا ديگر سوخت‌هاي مصرفي براي گرمايش خانه‌ها، با رشد بالاي 50 درصد مواجه شديم و ديگري در سال 92 بعد از دستيابي به كمترين آمار در سال 91 بود كه به نظر مي‌رسيد با اين آمار كاهش يافته كنار آمديم و حجم اطلاع‌رساني‌ها و آموزش‌ها در رسانه‌ها و توسط ابزارهاي مختلف به شدت كاهش يافت يا بسيار ديرهنگام شروع شد وگرنه انتظار مي‌رفت كه روند كاهش يافته در سال 91 در سال 92 هم ادامه مي‌يافت و به كمتر از 600 نفر مي‌رسيديم.
عمده عوامل مرگ‌هاي خاموش در ايران كدامند؟
عامل اصلي با سهم بالاي 75 درصد، دودكش ساختمان و دودكش وسايل و سيستم‌هاي حرارتي (گازسوز، نفت‌سوز و گازوئـيل‌سوز) است. عامل دوم با سهم حدود 15 درصد عدم تهويه يا جريان هواي تازه و كاهش سطح اكسيژن در محل نصب يا استفاده از وسايل مربوطه است. عامل سوم با سهم بالاي 5 درصد به استفاده ناايمن از وسايل خوراك‌پزي براي گرمايش است. از زاويه و نگاه ديگر، به موضوع نگاه كنيم. در نظر داشته باشيم كه ايمني مردم در خانه‌ها در ارتباط با پنج حلقه مرتبط با ايمني است؛ وسيله حرارتي، ساختمان، عمليات نصب، كيفيت سوخت و بهره‌برداري. در اين بين، بالاترين سهم و وزن علل عمده حوادث، ابتدا به ساختمان و سپس به بهره‌برداري و نحوه استفاده مردم از وسايل مربوطه و در رتبه سوم به فرايند و عمليات نصب و راه‌اندازي محصولات و لوازم گازسوز يا حرارتي برمي‌گردد. اما بسيار مهم است كه بدانيم، علت ريشه‌اي و بعضاً پنهان علل حوادث، به ساختمان برمي‌گردد يعني ريشه در طراحي و اجراي نامناسب و خارج از اصول ساختمان و تأسيسات آنها دارد. وقتي دودكش ساختمان در زمان ساخت به درستي و براساس مقررات ملي ساختمان، طراحي و اجرا نشود، مردم با دودكش‌هاي ناايمني بيرون زده از بدنه ساختمان از ديوارها و پنجره‌ها مواجهند كه همه ناايمن هستند يا ناآگاهانه يا ناچاراً به روش‌هاي غيرايمن براي گرم كردن محيط خانه‌شان روي مي‌آورند. ضرب المثل «خشت اول گر نهد معمار كج، تا ثريا مي‌رود ديوار كج» حكايت ساختمان‌هاي ماست.
آموزش و آگاهي‌بخشي به شهروندان در پيشگيري از هر پديده و آسيبي نقش اساسي ايفا مي‌كند با اين وجود عملكرد دستگاه‌هاي مسئول را در اين رابطه چگونه برآورد مي‌كنيد؟
در تأييد نظر شما، آموزش و آگاهي‌بخشي به هموطنان براي پيشگيري از حوادث گازگرفتگي هم بسيار تأثيرگذار و ضروري است. اقدامات گسترده برخي سازمان‌هاي مرتبط از جمله شركت ملي گاز ايران، سازمان آتش‌نشاني و اورژانس قابل تقدير است اما اين كفايت نمي‌كند و ساير سازمان‌ها و دستگاه‌هاي مسئول هم بايد در اين آگاهي‌بخشي مشاركت كنند. چالش و مشكل اصلي اين است كه اين موضوع پيشگيري از حوادث گازگرفتگي و مرگ خاموش، متولي قانوني مشخص و متمركزي ندارد كه مسئوليت و اختيارات آن مشخص و شفاف باشد كه بتواند ضمن اطلاع‌رساني و تأثيرگذاري همه جانبه، با اشكالات اساسي با برنامه و با قدرت برخورد كند و مشكلات را ريشه‌اي حل و برطرف كند تا از بروز حوادث آينده پيشگيري كند.
سازمان آتش‌نشاني و ديگر دستگاه‌هاي امداد و نجات كشور مدعي هستند در ارتباط با گازگرفتگي هشدارهاي لازم را مي‌دهند اما بسياري از مردم به اين هشدارها توجه نمي‌كنند. حضرتعالي دلايل اين بي‌توجهي را در چه مي‌بينيد؟
اين يك اشكال جدي فرهنگي است و واقعيت دارد. تا زماني كه حادثه براي خود ما يا بستگان ما اتفاق نيفتد، توصيه‌ها و پيام‌هاي ايمني را جدي نمي‌گيريم. باورهاي غلط و بعضاً خرافات رايج است. فكر مي‌كنيم خطر براي بقيه است و ما در امانيم. به عنوان مثال، بارها هشدار داده مي‌شود كه لوله‌هاي آكاردئـوني آلومينيومي يا فنري براي هود مناسب است و اصلاً مناسب دودكش نيست اما استفاده مي‌شود تا حادثه رخ دهد. يا بارها در مورد ناايمني بودن تمامي دودكش‌هاي كوتاه روي نماي ساختمان‌ها هشدار داده مي‌شود، اما مردم مي‌گويند چند سال است كه با همين وضعيت حادثه‌اي رخ نداده و توصيه و هشدار ايمني را جدي نمي‌گيرند. باور ندارند كه حادثه خبر نمي‌كند و آنهايي كه قرباني قاتل نامرئي شده‌اند همين باور را داشتند و به توصيه‌ها گوش نكردند وگرنه الان زنده بودند!
چه راهكار‌هاي عملياتي براي پيشگيري و كاهش مرگ‌هاي خاموش داريد؟
در ساخت و ساز جديد:
اصلي‌ترين اقدام، ساخت ساختمان‌هاي ايمن. يعني طراحي و اجراي ساختمان، تاسيسات و دودكش‌ها و... بر اساس مقررات ملي ساختمان
انتخاب، نصب و راه‌اندازي سيستم‌هاي حرارتي استاندارد و ايمن توسط سرويسكاران مجاز
نصب سيستم‌هاي هشداردهنده گاز منوكسيدكربن CO detectoe
در ساختمان‌هاي موجود:
كنترل دودكش‌ها و اتصالات و اجزاي آنها و اطمينان از عملكرد دودكش‌ها به صورت مستمر
حذف لوله‌هاي فنري يا آكاردئـوني غيرايمن به عنوان دودكش وسايل گازسوز و جايگزيني آنها با دودكش‌هاي فلزي
عايق كردن و امتداد دودكش‌هاي روي نماي ساختمان‌ها تا بالاتر از پشت بام با بست و اتصال محكم به ديوار
توجه به تهويه و جريان مستمر هواي تازه
استفاده از سيستم‌هاي هشداردهنده گاز منوكسيدكربن
عدم استفاده از دودكش براي دو وسيله گازسوز يا عدم اتصال دودكش وسيله گازسوز به خروجي هود
عدم استفاده از وسايل خوراك‌پزي براي گرمايش محيط
عدم نصب يا استفاده از هرگونه وسايل گازسوز در محيط‌هاي بسته مانند حمام و سرويس‌هاي بهداشتي
