سرویس فرهنگی جوان آنلاین: مراسم افتتاحیه یازدهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر چهارشنبه دهم بهمن ماه برگزار شد. این جشنواره تا پانزدهم اسفند ماه ادامه خواهد داشت. نمایش آثار برگزیده جشنواره، نمایش گزیده‌ای از آثار ارائه شده در گالری‌های کشور، نمایش دستاورد‌های هنری در استان‌های کشور، برگزاری همایش‌های تخصصی، تجلیل از مفاخر، فعالان و نویسندگان هنر‌های تجسمی از بخش‌های این جشنواره است. همچنین به مناسبت چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران بخش ویژه‌ای نیز با عنوان‌های پلاک ۴۰، ۴۰ نمایشگاه، ۴۰ شهر و تجلیل از هنرمندان برگزیده انقلاب و دفاع مقدس دارد. با سیدامیر سقراطی دبیر هنری یازدهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر که خود نقاش و پژوهشگر هنر است در خصوص اهداف، برنامه‌ها و جزئیات این جشنواره گفت‌وگو کرده‌ایم. وی معتقد است جشنواره هنر‌های تجسمی فجر امسال می‌تواند یک کارنامه خوب از هنر معاصر ایران را به نمایش بگذارد و شعار آن که «رویکرد‌های معاصر در هنر ایران» است در همه بخش‌های این جشنواره مشاهده می‌شود.
رویکرد اصلی امسال جشنواره هنر‌های تجسمی چیست و چه تفاوتی با سال‌های گذشته دارد؟
رویکرد این جشنواره در سال جاری بیشتر معطوف به هنر‌های معاصر است. علاوه بر آن جشنواره امسال به شکل رشته‌ای برگزار می‌شود. البته قبلاً اینگونه بود، اما در دوره‌های هشتم، نهم و دهم، جشنواره به صورت تک رشته‌ای و با عنوان هنر‌های جدید برگزار شد. یعنی همه هنر‌ها در قالب هنر‌های جدید می‌گنجید و هنرمندان باید در این قالب ثبت‌نام می‌کردند، اما امسال آن را به رشته‌ای برگرداندیم و هنر‌های جدید را به عنوان یک رشته به آن اضافه کردیم. امسال ما ۱۰ رشته اصلی داریم و یک رشته هم به عنوان مقالات داریم. در واقع در ۱۱ رشته داوری خواهیم داشت.
رویکرد امسال چگونه تعیین شد؟ بر اساس نظرخواهی بود یا بر اساس تجربه جشنواره‌های گذشته؟
ما ۶۳ هنرمند را که از نفرات نخبه جامعه هنری کشور هستند در قالب اعضای شورای سیاستگذاری، مدیران، دبیران و داوران جشنواره در این دوره داریم. یک شورای سیاستگذاری داشتیم که این شورا، رویکرد‌های جشنواره را تعیین کرده است. بالاخره مجموعه نظرات مطرح و بررسی شد و به این رویکرد رسیدند. بعد از آن دبیر را انتخاب کردند و دبیر جشنواره هم دبیر هنری و دبیر اجرایی را انتخاب کرد و ما هم بر اساس اختیاراتی که داشتیم، دبیران و داوران آن ۱۱ رشته جشنواره را انتخاب و شروع به کار کردیم. علاوه بر حضور هنرمندان با آثارشان در آن ۱۱ رشته که عرض کردم، برنامه‌های مهم دیگری هم داریم. ما بخش «پلاک ۴۰» نمایشگاه آثار هنرمندان انقلاب اسلامی را در نیاوران افتتاح می‌کنیم. افتتاح بخش گالری‌ها داریم که باید بگویم ۵۳ گالری از سراسر ایران را خواهیم داشت. خوشبختانه می‌توانیم بخش مهمی از ظرفیت هنر‌های تجسمی کشور را امسال در جشنواره فجر به تماشا بگذاریم.
امسال ۴۰ سالگی پیروزی انقلاب اسلامی را جشن می‌گیریم. گویا شما هم یک بخش برای ۴۰ سالگی انقلاب در نظر گرفته‌اید. در این بخش چه چیز‌هایی به نمایش گذاشته می‌شود؟
بخش «پلاک ۴۰» برای همین منظور است. این بخش شامل آثاری در قالب نقاشی، عکاسی، نگارگری، تصویرسازی، گرافیک و مجسمه است که با مضامین انقلابی طی ۴۰ سال بعد از پیروزی انقلاب خلق شده است. این مجموعه در نیاوران گشایش می‌یابد و در واقع تجلیل از مفاخر هنر انقلاب است. در این بخش برخی نهاد‌ها و مؤسسات با ما همکاری کردند و آثارشان را به ما امانت دادند. موزه شهدای بنیاد شهید و امور ایثارگران، انجمن هنر‌های تجسمی انقلاب و دفاع مقدس، انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس، موزه هنر‌های دینی امام علی (ع)، بنیاد آفرینش‌های هنری نیاوران و نهاد‌های همکار با جشنواره مثل سازمان بسیج هنرمندان، معاونت هنری سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران و بنیاد فرهنگی روایت فتح از آن جمله هستند. مراسم ویژه تجلیل از هشت نفر از این مفاخران هم در روز اختتامیه جشنواره فجر در ۱۵ اسفند برگزار می‌شود. درباره انقلاب یک بخش دیگر هم داریم که می‌تواند جالب باشد و آن نمایش عکس‌های روز‌های پیروزی انقلاب اسلامی در خانه هنرمندان است. این عکس‌ها کار عکاسان مختلف است که آن روز‌ها را عکاسی کرده‌اند. علاقه‌مندان با تماشای این عکس‌ها در کنار هم خاطرات آن روز‌ها را مرور خواهند کرد. ما همچنین چهار دهه انتشارات هنر‌های تجسمی را مرور می‌کنیم و ویژگی‌های هر دهه مورد بررسی قرار می‌گیرد. این یک نمایشگاه از دستاورد‌های انتشارات تجسمی با رویکرد پژوهشی و آموزشی است که در ۲۵ بهمن ماه در موزه امام علی (ع) گشایش خواهد یافت.
در مورد افتتاح ۵۳ گالری که اشاره کردید بیشتر توضیح دهید. چه آثاری را شامل می‌شود و چه اهدافی را از این کار دنبال می‌کنید؟
۲۸ گالری از هشت استان و ۲۵ گالری نیز از تهران در این بخش حضور دارند. معمولاً در جشنواره کسانی که شرکت می‌کنند جوان هستند و با توجه به فراخوان داده شده، در سایت ثبت‌نام می‌کنند. خیلی از اساتید در سایت ثبت‌نام نمی‌کنند. در دوره‌های قبل هم معمول بود که از برخی از این اساتید برای حضور دعوت می‌شد. امسال هم ما از خود گالری‌دار‌ها خواستیم که ظرفیت و توان هنری هنرمندان جامعه را به نمایش بگذارند، چون گالری‌ها مستقیماً با هنرمندان در ارتباط هستند؛ لذا می‌توانند آن‌ها را در این عرصه به میدان بیاورند. امسال بخش مهمی از این هنرمندان کسانی هستند که در زمینه هنر‌های معاصر کار می‌کنند. ما با دیدن آثار آنان در باغ موزه قصر متوجه خواهیم شد که هنر ایران چه مسیری را طی می‌کند. این کار هم جنبه پژوهشی و هم اقتصادی دارد. ما می‌خواهیم بدانیم که آیا می‌توان در جشنواره فجر فضایی را در گالری‌ها گشود که آن‌ها هم به لحاظ اقتصادی رشد کنند.
نکته دیگر این است که ما هنرمندان بسیاری در استان‌ها داریم که مجال دیده شدن ندارند یا حداقل نمی‌توانند آثار خود را در تهران به نمایش بگذارند. این بخش جشنواره چنین فرصتی را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. کار دیگری که در مورد شهرستان‌ها انجام دادیم این است که به مناسبت ۴۰ سالگی انقلاب برخی آثار موزه هنر‌های معاصر تهران را با کیفیت بسیار بالا روی بوم چاپ کردیم و به ۴۰ نمایشگاه در ۴۰ شهر فرستادیم. باید بگویم حدود هزار و ۶۰۰ قطعه اثر هنری را فرستادیم. عنوان این کار را هم هنر معاصر ایران «۴۰ نمایشگاه، ۴۰ شهر» گذاشتیم. در واقع بخشی از هنر معاصر ایران را که طی این سال‌ها در موزه هنر‌های معاصر محفوظ بوده برای دیده شدن به شهر‌های ایران می‌فرستیم. علاقه‌مندان هنر در این ۴۰ شهر می‌توانند بخش بسیار کوچکی از هنر معاصر ایران را که در موزه هنر‌های معاصر تهران است ببینند.
مقالات رسیده به جشنواره می‌تواند منبع خوبی برای دانشجویان هنر باشد. این مقالات را منتشر می‌کنید؟
بله، طبق معمول هر سال کتاب آثار جشنواره را چاپ خواهیم کرد. اما امسال کتاب مجموعه مقالات را هم چاپ می‌کنیم. ۸۵ مقاله به دست ما رسیده است، تعدادی هم خودمان جمع‌آوری کردیم، ان‌شاءالله کتاب خوبی خواهد بود. ضمن اینکه ما از هشتم بهمن برنامه دیگری را به نام فیلم‌های تجسمی در خانه هنرمندان ایران آغاز کردیم. تعداد زیادی فیلم در حوزه مستند اجتماعی و هنر تجسمی را پخش خواهیم کرد. از ۱۵ بهمن سه روز نشست تخصصی داریم. موضوع این نشست‌ها «خلاقیت و جامعه» و «خلاقیت و آموزش» و «خلاقیت‌واقتصاد» خواهد بود که این بخش هم خیلی پربار خواهد بود که از بخش‌های پژوهشی جشنواره است.
ارزیابی شما از کیفیت آثاری که امسال به جشنواره ارسال شده است، چیست؟
داوران بسیار خوشحال هستند و می‌گویند که کیفیت آثار رسیده بالاست. خوشحال هستیم که این اعتماد میان هنرمندان و دست‌اندرکاران جشنواره به‌وجود آمده است. خوشحال هستیم که گالری‌ها به سمت جشنواره فجر آمدند و نیز هنرمندان جوان و مستعد که در تهران و شهرستان هستند کار‌های با کیفیت خودشان را به این جشنواره ارائه دادند. خوشبختانه با تغییر رویکردی که امسال در جشنواره داشتیم، هنرمندان بیشتری مشارکت کردند. بیش از ۱۳ هزار اثر از ۵ هزار هنرمند به دست ما رسیده است. در حالی که در دوره قبل فقط ۴ هزار اثر هنری ارسال شده بود. حضور هنر‌های ملی مثل خوشنویسی و مینیاتور در این دوره موجب شده امسال شاهد یکی از بهترین دوره‌های جشنواره هنر‌های تجسمی باشیم.
حتی هنر‌های رسانه محور مثل پوستر، کاریکاتور، تصویرسازی و عکاسی در دوره قبل چندان جایگاهی در جشنواره نداشتند، اما در این دوره بسیار استقبال کردند. نکته مهم این است که کار هنری، به مثابه آینه تحولات سیاسی و اجتماعی جامعه هم است. بنابراین این آثاری که الان در اختیار ماست، روحیه کلی حداقل بخشی از جامعه را بازتاب می‌دهد. آن‌ها را می‌توان نشانه‌شناسی کرد یا جامعه‌شناسان آن‌ها را تحلیل کنند. با نگاه به این آثار می‌توان جامعه اکنون را تحلیل کرد و گفت: حداقل بخشی از جامعه به کدام سو می‌رود، مثلاً آیا شاد است یا غمگین؟
من فکر می‌کنم یکی از دستاورد‌های بزرگ برگزاری اینگونه جشنواره‌ها همین اطلاعاتی است که از متن جامعه به دست می‌آید و ما می‌توانیم بر اساس این اطلاعات جامعه خودمان را تجزیه و تحلیل کنیم و این دستاورد کمی نیست.
به عکاسی و کاریکاتور اشاره کردید. چه موضوعات و رویکردی در این دو عرصه مورد نظر شما بود؟ آیا با مراکزی مثل خانه کاریکاتور هم ارتباط داشتید؟
موضوع آزاد بود. ما موضوع این دوره را محدود نکردیم. اما در بخش کاریکاتور و عکس و پوستر به نظر می‌رسد که بیشتر آثاری که به جشنواره ارسال شده مربوط به موضوعات اجتماعی بود. من این را نقطه قوت می‌دانم برای اینکه هنری مثل کاریکاتور باید بازتاب‌دهنده فضای اجتماعی و سیاسی جامعه باشد. در مورد عکس هم آثار قوی زیادی به دست ما رسید. به طوری که کار داوران در این قسمت سخت شد. در خصوص خانه کاریکاتور باید بگویم ما کمکی از آن‌ها نگرفتیم ولی خوشبختانه دوستان در خانه کاریکاتور فراخوان جشنواره را در چند مرحله در سایت ایران کارتون منتشر کردند. خوشبختانه کیفیت آثار قابل قبول و بسیار بالا بود.
استقبال از هنر‌های جدید چطور بود؟
ابتدا این نکته را تأکید کنم، اینکه امسال هنرمندان بیشتری نسبت به دوره‌های قبل در جشنواره مشارکت کردند بسیار برای ما دلگرم‌کننده بود. آن چالشی که برخی دوره‌ها با آن مواجه بودیم که مثلاً هنرمندان کمتر مشارکت داشتند یا به نوعی قهر می‌کردند و آثاری ارائه نمی‌دادند را در این دوره نداشتیم. امسال هنر‌های جدید در سه بخش ویدئو آرت و پرفومنس آرت و چیدمان برگزار شد که مورد توجه هم قرار گرفت.
چه برنامه‌هایی برای آشنایی بیشتر مردم با این هنر‌ها و نیز موضوع اقتصاد هنر دارید؟ اساساً برگزاری اینگونه جشنواره‌ها تأثیری در این زمینه دارد؟
در مورد آشنایی بیشتر مردم با این رشته‌های هنری باید بگویم ما این فرصت را با برگزاری جشنواره فراهم کردیم. نوبت نهاد‌های دیگر است که از مخاطبان بخواهند که به بخش‌های مختلف جشنواره در نیاوران، مؤسسه فرهنگی و هنری صبا، باغ‌موزه قصر، موزه امام‌علی (ع) و خانه هنرمندان ایران بیایند. باید جا‌های دیگر هم کمک کنند. آموزش و پرورش و آموزش عالی در این زمینه می‌توانند نقش مؤثری داشته باشند تا بخشی از جمعیت حدود ۱۵ میلیونی دانش‌آموزان و دانشجویان از این جشنواره و نمایشگاه‌ها بازدید کنند. صدا و سیما می‌تواند خیلی در این خصوص نقش ایفا کند. آدم‌های مختلف را دعوت کنند و این هنر‌ها را به مخاطبان خود معرفی کنند. در موضوع اقتصاد هنر هم باید بگویم خوشبختانه بهترین گالری‌های تهران در جشنواره مشارکت دارند. نمایشگاه‌های متعددی در این گالری‌ها افتتاح می‌شود. همه نوع آثاری هم وجود دارد، از آثار ارزان قیمت تا آثار گران‌قیمت. سازمان زیباسازی شهرداری تهران و صدا و سیما می‌توانند در این زمینه به ما کمک کنند و امکان تبلیغ را برای جشنواره فراهم کنند.
از همه مدیران قبلی جشنواره تشکر می‌کنم که در این ۱۰ سال زحمت کشیدند. یقین دارم آن‌ها هم همه سعی و تلاش خود را به کار بستند تا موانع و مشکلات موجود را برطرف و جشنواره‌ای آبرومند برگزار کنند. ما هم در این دوره سعی می‌کنیم که جشنواره ارتقا پیدا کند و از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم. از همین جا هم از منتقدان، پژوهشگران، روزنامه‌نگاران و هنرمندان دعوت می‌کنم که بیایند و آثار جشنواره را ببینند. ما را نقد کنند تا با توجه به نقد آنان، دوره‌های بعدی بهتر برگزار شود.
